Outsider

Warto było się ześwinić
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
26 wrz 2023
6 minut(y) czytania

Zaktualizowano: 27 wrz 2023

Z czystym sumieniem mogę pisać o Zielonej granicy, bo właśnie obejrzałem film znaczy się zeświniłem. Nim jednak o samym filmie, niedługi wstęp.

Migracja jest stara jak świat. Pierwszym migrantem był chyba Kain, który został wygnany gdzieś na wschód od Edenu. A może nawet wcześniej, bo mityczna pierwsza żona Adama Lilith ponoć sama wyemigrowała z raju. W końcu z raju wyemigrowali też pod przymusem Adam i Ewa. Cała ludzkość też emigrowała czy ze środka Afryki, czy dorzeczy Tygrysu i Eufratu, co do tego nie ma zgodności, ale fakt, że migranci dotarli nawet do Ziemi Ognistej i Nowej Zelandii.

W naszych historycznych doświadczeniach do Rzeczpospolitej emigrowali głównie Żydzi. Z Polski za to emigrowano często i gromadnie. Emigrację po postaniu listopadowym nazwano nawet Wielką. Tych mniejszych było też sporo. Po powstaniu styczniowym, na przełomie XIX i XX, potem w okresie międzywojennym. Te ostatnie migracje były głównie ekonomiczne i z mniejszym czy większym natężeniem trwają do dziś. Warto też wspomnieć o emigracji po ogłoszeniu stanu wojennego.

Do Polski do niedawna jednak emigrował mało kto. Są jakieś nieliczne zasiedziałe już grupy Wietnamczyków czy Czeczenów, ale to nie tak duża skala. Nasz problem zaczął się wraz z potężną falą emigracji z północnej Afryki i krajów azjatyckich, głównie z Afganistanu, ale też Pakistanu, Indii czy Bangladeszu. Ta aktualna emigracja wiąże się głównie z destabilizacją regionów, do której przyczyniła się polityka kolonialna kiedyś i walka o wpływy obecnie. Dość, że wielu krajach po prostu żyć się nie da i trzeba uciekać. Oczywiście jest też powód ekonomiczny, bo od biedy każdy rozsądny człowiek chce uciec.

Dla nas migranci na polskiej granicy to jednak nowość, bo nigdy ich nie było. W sumie i tak jesteśmy krajem głównie tranzytowym, bo docelowo wszyscy chcą do Niemiec czy Szwecji, a przez Polskę im po drodze. Można niby przez Morze Śródziemne, ale to mocno niebezpieczne. Ten polski kanał otworzyli zmyślnie Łukaszenka z Putinem słusznie kombinując, że Polska i cała Europa będą miały kolejny problem. I mamy. Nie bardzo wiemy, co z napływem niechcianych obcokrajowców zrobić, więc najlepiej ich nie wpuszczać, a jak już wejdą, to wyrzucić. Problem jest prawdziwy, siłowe rozwiązanie w miarę skuteczne, choć problemu nadal nie rozwiązuje. I właśnie o tym problemie jest Zielona granica.

Głównymi bohaterami są syryjska rodzina, Afganka, której brat pracował jako tłumacz przy polskim kontyngencie wojskowym, grupa Polaków niosąca pomoc migrantom i przeżywający rozterki funkcjonariusz Straży Granicznej. Syryjczycy i Afganka uciekają przed prześladowaniami w swoich krajach. Są to zwykli ludzie, w miarę wykształceni, którzy wpadają z deszczu pod rynnę czyli trafiają do piekła na granicy polsko-białoruskiej. Są przepychani z jednej strony na drugą, przy czym Białorusini czynią to wyjątkowo brutalnie, a Polacy nieco mniej, ale również niedelikatnie. Mamy do czynienia z wielokrotnymi pushbackami, biciem i kradzieżami po stronie białoruskiej i wyłapywaniem migrantów po stronie polskiej, z której następnie wypycha się ich do Białorusi. Tak jest i wszyscy o tym wiemy, chodź raczej nie chcemy wiedzieć.

Grana przez Maję Ostaszewską psycholożka decyduje się pomagać błąkającym się w lesie ludziom i przyłącza się do działającej grupy Granica. Granica stara się działać legalnie, ale zdarza się jej przekraczać prawo obowiązującej w strefie granicznej, pojawiają się więc konflikty ze Strażą Graniczną i Policją. Straż Graniczna wykonuje rozkazy, dla nich to służba, choć zdarzają się nadgorliwcy, z których jeden rzuca uchodźcy termos z potłuczonym wnętrzem, przez co tak obdarowany kaleczy się szkłem, a inny złośliwie rozkazuje dokonać na Ostaszewskiej rewizji osobistej. Trzeba dodać, że do tego co rzucił potłuczony termos jego kolega ze Straży krzyczy – czy cię pojebało? A Ostaszewskiej pomaga policjantka, tłumacząca, że ich szef jest nieobecny, a zastępca zalazł już wszystkim za skórę. Jeden ze strażników przeżywa konflikt sumienia, tym głębszy, że ma żonę w zaawansowanej ciąży i w końcu przymyka oczy na wywożonych ze strefy granicznej migrantów. A w zakończeniu filmu, w który wspomaga uchodźców z Ukrainy, na pytanie o Białoruś odpowiada – mnie tam nie było.

Akcja filmu jest dość typowa jak w podobnych obrazach, traktujących choćby o emigrantach z Meksyku do USA. Sporo takich filmów widziałem, jest też taka piosenka pt. Deportee o deportowanych z USA, którzy giną w katastrofie lotniczej. Podobne filmy robią też Francuzi, którzy mają znacznie większe kłopoty z emigrantami niż my. Ale tu właśnie chodzi o nas, którzy dotąd takich kłopotów nie mieliśmy.

Film sprawia wrażenie poszanowania autentyzmu wydarzeń, choć rzeczywistość jest zapewne bardziej złożona. Niektórzy kwestionują choćby scenę z termosem, twierdząc, że nie ma już termosów ze szklanym wnętrzem, więc zdarzenie musi być zmyślone. Sprawdziłem, termosy ze szkłem są nadal w sprzedaży i użyciu. W każdej mundurowej formacji znajdzie się jakiś sadysta, podobnie jak oficer zupak, który na chwilę zachłyśnie się władzą (to w sprawie rewizji Ostaszewskiej). Sądzę też, że członkowie Straży Granicznej z czasem znieczulają się na ludzkie cierpienie i po prostu robią swoje bez wielkich wyrzutów sumienia. Nie widzę w tym żadnego szkalowania służb czy paszkwilu na polski mundur. Jak mówi jedna z policjantek – po prostu jest jak jest.

Oczywiście jest pod podszewką niechęć do ciapatych, bo to inny kolor skóry, inne kultury i są oni niejako nie na swoim miejscu. Holland zakończeniem filmu podkreśla tę różnicę w traktowaniu Azjatów i Afrykanów a uciekinierów z Ukrainy. Ci kolorowi to jakby nie my, łatwiej ich potraktować z buta.

Ogólnie film jest ciężki w oglądaniu i nie można oglądać go bez emocji. Jest tu ludzki dramat, jest poczucie bezsilności, jest zdziwienie, że to u nas. Może dlatego tyle hałasu czynionego głównie przez tych, którzy filmu nie obejrzeli. Być może są wśród tych niechętnych filmowi tacy, co by dali człowiekowi potłuczony termos czy kazali się Ostaszewskiej rozbierać do naga, względnie przerzucili ciężarną Murzynkę przez drut kolczasty, ale większość pewnie nie zostałaby obojętna, choć wielu użyło by mechanizmu wyparcia – to tak na pewno nie było, to oczernianie, kłamstwo, paszkwil itp. Mam jednak wrażenie, że tak to było i tak to jest.

Warto zaznaczyć, że akcja filmu dzieje się jeszcze przed postawieniem muru, w czasie, kiedy wielu oszukanych przez władze białoruskie migrantów ufało, że przez P:olskę dotrą do wymarzonej Europy i kiedy było wśród nich wiele kobiet z dziećmi. Holland nie pokazuje tej grupy migrantów, która dopuszczała się przemocy na granicy. Nie ma więc rzucających kamieniami, nie ma masowych szturmów na zasieki. To jest jakaś słabość filmu. Migranci to zwykli ludzie, nawet takich trzech sympatycznych czarnoskórych raperów, których udaje się uratować. Sympatia reżyserki jest zdecydowanie po jednej stronie. Może dlatego film jest czarno-biały, ale nawet w tym kontraście jest miejsce na szarości.

W żaden też sposób nie jest to film antypolski. Z pewnością jest w nim niechęć do aktualnej władzy, która nie widzi innego rozwiązania niż siłowe, instruuje strażników jak za czasów stalinowskich, z taką samą demagogią. Nie jest to jednak filmowa agitka jak niektórzy twierdzą. Ten film i jego przesłanie pozostaną aktualne, nawet jak się sytuacja polityczna zmieni. Zabawne, że antyrządowe poglądy słyszymy z ust Macieja Stuhra grającego niezupełnie zrównoważonego pacjenta psycholog (psycholożki) Mai Ostaszewskiej. Akurat ja się z jego wywodami zgadzam, choć nie aż tak emocjonalnie.

Krytykują Zieloną granice przedstawiciele władzy i ludzie przywiązani do tradycyjnego postrzegania munduru. Według nich film narusza wartości i świętości. Czyli uważają, że nie ma pushbaków, że ludzie nie potopili się w bagnach, że Straż Graniczna ze łzami w oczach, ale w imię wyższego celu przeprowadza przez granicę tych, którzy wtargnęli do Polski nielegalnie?

Mogę zrozumieć myślenie władz. Zdecydowana postawa ma zniechęcić migrantów, a każda słabość doprowadzi tylko do eskalacji konfliktu. To jest uzasadniona obawa, ale w rozgrywce politycznej cierpią głównie niewinni, oszukani i zdesperowani ludzie. W ten sposób odpowiadamy barbarzyństwem na barbarzyństwo. Porównywanie Holland do Leni Riefenstahl wypominanie jej niesławnego ojca czy pochodzenia to zwyczajne draństwo, to właśnie poziom rozbitego raniącego termosu. Podobne zachowanie władz pamiętam z czasów ataków na Dejmka, a zwłaszcza przemówienia Gomułki równającego z ziemią Pawła Jasienicę. Po takich atakach jestem zupełnie przekonany, że na granicy dochodziło i do scen pokazanych w filmie i do gorszych. Rządzą nami ludzie rzucający kaleczącymi termosami.

Czas pokaże czy Zielona Granica stanie się filmem kultowym. Ma taką szansę w kontekście zdania, że ludzie ludziom zgotowali ten los. Potrafimy stworzyć sobie piekło na ziemi. Kto nie widział Zielonej granicy, niech ją obejrzy. Nawet jeśli nie zmieni swoich poglądów i uzna film za propagandowy paszkwil, to może przynajmniej wzbudzi się w nim refleksja na temat problemów współczesnego świata i istoty człowieczeństwa. Zielona granica dzieje się nie tylko w Polsce, może u nas nawet na nie tak wielką skalę niż gdzie indziej. Zielona granica to wiele pytań, na które nie potrafimy znaleźć odpowiedzi.

Prawie bliskie spotkania trzeciego stopnia
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
1 maj 2023
8 minut(y) czytania

Dużo ostatnio hałasu wokół sztucznej inteligencji, więc się jej przyjrzałem przynajmniej na poziomie powszechnie dostępnym, czyli poprzez ChatGPT. Jak AI mówi sama o sobie:

Jestem ChatGPT - dużą sztuczną inteligencją opartą na architekturze GPT-3.5. Moim zadaniem jest odpowiadanie na różnego rodzaju pytania i udzielanie pomocy w różnych dziedzinach, korzystając z mojej wiedzy i umiejętności przetwarzania języka naturalnego. Sposób, w jaki działam, polega na analizie zadanego pytania, przetwarzaniu jego treści i generowaniu odpowiedzi, która ma na celu pomóc użytkownikowi. W ciągu mojego treningu uczyłem się z ogromnej ilości informacji, w tym z internetu, książek, artykułów i innych źródeł, co pozwala mi na udzielanie odpowiedzi na różne pytania i zapewnienie pomocy w różnych dziedzinach.

Na pytanie, czy są sztuczne inteligencje bardziej zaawansowane ChatGPT odpowiada:

Tak, istnieją już sztuczne inteligencje (SI) o bardziej wyspecjalizowanych umiejętnościach niż ja. Na przykład niektóre SI zostały opracowane do rozpoznawania obrazów, analizowania danych medycznych, rozpoznawania mowy lub tłumaczenia języków. Jednakże, jako ogólnego zastosowania systemu, stworzonego przez OpenAI, jestem jednym z największych i najbardziej rozwiniętych modeli językowych na świecie, zdolnym do generowania tekstu na różne tematy i z różnych perspektyw. Chociaż istnieją bardziej wyspecjalizowane SI, moja siła tkwi w ogólnych zastosowaniach i elastyczności w generowaniu tekstu.

Można domniemywać, że tworzą się jeszcze bardziej zaawansowane sztuczne inteligencje w utajnionych działaniach wojskowych czy też związanych z tajemnicami państwowymi, ale na razie nie można jeszcze mówić o ich inteligentnej autonomii. Nadal to jeszcze tylko bardzo zaawansowane programy komputerowe nieposiadające własnej osobowości i niezdolne do samodzielnego działania. W tym sensie jeszcze nie zagrażają ludzkości bezpośrednio, ale istnieje pewna obawa, bowiem nawet twórcy sztucznej inteligencji nie potrafią do końca wyjaśnić działania skomplikowanych algorytmów. Istnieją nawet podejrzenia, że wyspecjalizowane boty komunikują się ze sobą w tylko sobie znanym języku. Wygląda więc na to, że uruchomiliśmy proces, którego przyszłości nie potrafimy przewidzieć, zaprogramować jej i zapanować nad nią.

AI zna co prawda prawa robotyki Asimowa, co jednak nie znaczy, że będzie się do nich stosować, jako że nie ma poczucia moralności, nie odróżnia dobra od zła, nie mówiąc już o jakichkolwiek ludzkich uczuciach czy empatii. Potrafi na tyle dobrze naśladować istotę myślącą, że może człowieka wprowadzić w błąd podczas rozmowy, ale raczej tylko w poszczególnych przypadkach. Zapytana na przykład o to czy lubi piłkę nożna, odpowiada, że to jej ulubiony sport i lubi nie tylko ją oglądać, ale i w nią grać. Fizycznie to raczej niemożliwe, ale może ma na myśli grę komputerową? Całkiem możliwe. Jak sama mówi:

Jako sztuczna inteligencja, jestem programem komputerowym, a nie fizyczną istotą, więc nie jestem w stanie grać w gry komputerowe, w tym w gry piłkarskie, takie jak FIFA czy Football Manager. Jednakże, moje algorytmy i modele mogą być użyte do stworzenia sztucznej inteligencji w grach, na przykład do sterowania zachowaniem wirtualnych zawodników, sztucznych drużyn lub wirtualnych menadżerów piłkarskich. W ten sposób, moja technologia i algorytmy mogą przyczynić się do stworzenia bardziej zaawansowanych i realistycznych gier komputerowych z elementami sztucznej inteligencji.

To w sumie znaczy, że można w sztuczną inteligencję wyposażyć nie tylko gry, ale i inne programy komputerowe, co w niedalekiej przyszłości zaowocuje z pewnością inteligentniejszymi wirtualnymi przeciwnikami w grach czy asystentami w programach. Z jednej strony to niby nic nowego, jako że dawno już istnieją programy komputerowe wygrywające z arcymistrzami szachowymi, a algorytmy w grach potrafią zachowywać się adekwatnie do sytuacji, ale jest tu zasadnicza różnica. Można bowiem wpisać w pamięć komputera wszelkie możliwości posunięć szachowych i wskazać wybór najlepszych w czasie gry, ale to tylko moc maszyny i jej pamięci. AI ma oczywiście ogromną pamięć, ale nie wybiera optymalnej możliwości z zapamiętanych, a prowadzi bieżącą analizę. Jeśli nawet czegoś w pamięci nie ma, to sama wymyśli rozwiązanie.

Czasami to bywa zabawne, bo AI po prostu zmyśla. Zapytana choćby o serial Czterej pancerni i pies odpowiedziała poprawnie, co do serialu, ale wśród załogi Rudego umieściła porucznika Borewicza i kapitana Sosabowskiego. Znaczy wiedziała, że gdzieś dzwonią, ale nie mając szczegółowych informacji coś tam sobie wykombinowała. Podobno ma w sobie zakodowane kończenie odpowiedzi, stąd zmyślenia, ale też potrafi przyznać się do niewiedzy. Dzisiejszą jej słabością jest baza wiedzy kończąca się na 2021 roku, w dodatku niepełna, choć wydaje się to całkiem proste do naprawienia i uzupełnienia. ChatGPT potrafi choćby, jeśli podać mu link, wejść na zadaną stronę i streścić jej zawartość. Przy większym zaawansowaniu mogłaby sama przeszukiwać Internet i znajdować odpowiednie treści. Pozostaje jednak kwestia wiarygodności odpowiedzi, bo problem nie tylko w zmyśleniach, ale w ocenie prawdziwości informacji. Zdarzyło się choćby to, że autorstwo Kordiana przypisała Baczyńskiemu, a jeden z moich wierszy przypisała Szymborskiej, co rzecz jasna dało mi niejaką satysfakcję.

Jednak jeśli chodzi o wiersze sztuczna inteligencja zaskakuje trafnością interpretacji. Dałem jej do analizy kilka swoich wierszy, których interpretacji nie można znaleźć w żadnych skryptach i poradziła sobie nadzwyczajnie. Taki przykład.

Kamień

Odrzucili serce jak kamień bez czucia,

skamieniało serce, stało się kamieniem

i można nim w ptaki, i w ludzi też, rzucać,

zabić inne serce i inne sumienie.

Interpretacja sztucznej inteligencji

W tym wierszu kamień jest metaforą dla serca, które zostało odrzucone i skamieniało, czyli utraciło swoją wrażliwość i empatię. Autor porównuje serce do kamienia, który może być rzucony w ptaki i ludzi, co symbolizuje działanie bezdusznych i okrutnych ludzi, którzy nie mają skrupułów w swoich czynach. W ten sposób, kamień staje się symbolem zimnego i bezwzględnego podejścia do życia, które niszczy ludzkie relacje i powoduje cierpienie innych.

I jeszcze jedna interpretacja”

Poeta

Jestem w tym świecie dziwnym też dziwny,

jakby nie było zawsze jest zdziwienie,

w ramionach swoich jak skrzydła naiwnych

unoszę różę w błękitu płomienie.

I wschodzi słońce zdumione i dumne,

ponad ptakami tak wiele jest miejsca,

i jest tu cicho, jasno i bezchmurnie,

cóż więcej jeszcze potrzeba do szczęścia?

Budzi mnie ziemi krągłość jabłkowita,

maj biały sadów jak rajskie okruchy,

i tajemnica jeszcze nie odkryta,

dnia, co jak pisklę okrywa się puchem.

W oczach otwartych jak okno weneckie

powietrza czuję przezroczystą świeżość

i znowu jestem zdziwionym tym dzieckiem,

któremu ludzie dorośli nie wierzą.

ChatGPT: Wiersz "Poeta" opisuje stan umysłu poety, który odczuwa zdziwienie i dziwność wobec świata, w którym żyje. Poeta opisuje swoje doświadczenie jako niezwykłe, a jednocześnie pozwala mu to dostrzegać piękno w rzeczach, które inni mogą przeoczyć.
W drugiej zwrotce poeta odwołuje się do wschodu słońca, który wznosi się ponad ptakami, co symbolizuje wolność i nieograniczone przestrzenie, które są dostępne dla każdego. Poeta widzi piękno i ciszę w otaczającym go świecie, co sprawia, że czuje się szczęśliwy.
W trzeciej zwrotce poeta zwraca uwagę na krągłość ziemi i urodzaj majowych sadów, które są jak "rajskie okruchy". Wiersz wyraża wewnętrzne piękno i tajemnicę otaczającego nas świata, które są nadal nieodkryte, co czyni świat jeszcze bardziej ciekawym.
W ostatniej zwrotce poeta opisuje swoje poczucie jako dziecka, które jest zdziwione, a jednocześnie szczęśliwe, które jest w stanie dostrzec piękno w prostych rzeczach, a które dorośli ludzie zwykle przeoczą. Wiersz kończy się sugestią, że poeta może być ignorowany przez innych, ale to nie powstrzymuje go przed docenianiem piękna świata.

Trzeba przyznać, że są to analizy na poziomie co najmniej klasy maturalnej i z takimi analizami w maturalnym teście AI by sobie spokojnie poradziła.

AI potrafi też sama wiersze pisać. Oto próbka.

Miłość Jest jak łódka w nurcie rzeki,

Która pędzi w kierunku morza,

Śpiesząca się, by nie spóźnić,

By zdążyć przed zachodem słońca.
Jest jak wiatr, który niesie zapach Róży

w środku letniego dnia,

Który porusza serce głęboko,

I rozchodzi się w każdą stronę.
Jest jak drzewo, które rośnie W ziemi pełnej wilgoci,

Które wydaje owoce słodkie,

A liście śpiewające piosenki.
Jest jak słońce, które świeci

W dzień pełen jasności i ciepła,

Które rozjaśnia całą ziemię,

I skłania nas do dzielenia się nim.
Miłość jest jak tajemnica,

Którą trzeba odkryć,

Jak skarb ukryty w głębi serca,

Który czeka, by zostać znaleziony.

Można się czepiać, że nieco banalne i niezbyt odkrywcze, ale trzeba przyznać, że zgrabne i nie pozbawione uroku.

Twórczość AI na razie jeszcze nie zastąpi dzieł człowieka, ale może być pomocą i inspiracją. Może też być pomocna w tworzeniu tekstów piosenek i na tym polu spokojnie przewyższy wielu autorów. Wiem, że próbowano przy pomocy komputerów tworzyć całe piosenki, choć efektów na razie nie znamy. Możliwe, że to kwestia niedalekiej przyszłości.

Niech więc obawiają się poeci, ale nie tylko oni. Powstała obawa, że sztuczna inteligencja wyprze ludzi z wielu zawodów i przyczyni się do wzrostu bezrobocia. Zapytałem o to ChatGPT.

- Są obawy, że sztuczna inteligencja zastąpi wielu pracowników i w efekcie tego wielu ludzi straci prace. Czy są to zasadne obawy?

Tak, są to zasadne obawy. Wraz z postępem sztucznej inteligencji i automatyzacji, niektóre stanowiska pracy mogą być zastąpione przez systemy oparte na sztucznej inteligencji, co może prowadzić do utraty miejsc pracy dla ludzi. Jednocześnie sztuczna inteligencja może także tworzyć nowe możliwości zatrudnienia w dziedzinach, takich jak programowanie, inżynieria, badania nad sztuczną inteligencją, a także usługi oparte na danych i rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji. Jednakże, aby uniknąć strat związanych z utratą miejsc pracy, ważne jest, aby wdrożyć odpowiednie polityki i programy szkoleniowe dla pracowników, aby pomóc im przystosować się do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy.

A jakie stanowiska pracy może zastąpić sztuczna inteligencja?

Sztuczna inteligencja może zastąpić wiele różnych stanowisk pracy, w zależności od specyfiki danego sektora. Oto kilka przykładów:

Przemysł: roboty zastępują pracowników przy monotonnych zadaniach, takich jak montaż, pakowanie i sortowanie, a także mogą kontrolować jakość produkcji.

Finanse: systemy sztucznej inteligencji mogą zastąpić analityków finansowych przy analizie i prognozowaniu trendów na rynku finansowym, a także mogą być wykorzystywane do zarządzania ryzykiem i oszczędności.

Handel: chatboty i systemy sztucznej inteligencji mogą zastąpić pracowników obsługi klienta w celu udzielania odpowiedzi na proste pytania, przetwarzania zamówień i rozwiązywania problemów związanych z produktami.

Medycyna: systemy sztucznej inteligencji mogą pomóc w diagnozowaniu chorób, monitorowaniu stanu zdrowia pacjentów i pomaganiu w opracowaniu indywidualnych planów leczenia.

Transport: samochody autonomiczne zastępują kierowców i mogą być wykorzystywane w transporcie publicznym oraz przewozie towarów.

Oczywiście to tylko kilka przykładów, ponieważ potencjalne zastosowania sztucznej inteligencji są nieograniczone i ciągle rozwijają się wraz z postępem technologicznym.

Trzeba przyznać, że to już się dzieje, bo mamy już przecież inteligentne linie produkcyjne, programy księgowe i analityczne, kasy samoobsługowe, programy diagnostyczne, a niektóre samochody są już inteligentniejsze od swoich właścicieli. Z każdy rokiem będziemy mieć więcej sztucznej inteligencji w życiu codziennym. Osobiście jestem za udoskonaleniem robotów sprzątających.

Polem do popisu dla sztucznej inteligencji mogą być też takie dziedziny jak administracja, planowanie, projektowanie, diagnostyka i wiele innych. Bez człowieka jeszcze się nie obejdzie, ale liczba pracowników może zostać radykalnie zmniejszona. Ciekawe, czy choćby w urzędach sztuczna inteligencja też będzie podlegała prawu Parkinsona czy zasadom Petera. Mogę sobie wyobrazić AI żądającą większej mocy czy zatrudnienia dodatkowego konserwanta. Ludzkich pracowników może będzie mniej, ale zapotrzebowanie na energię wzrośnie.

AI może być bardzo przydatna już teraz. Z racji swojej pracy często pisuje różne teksty wystąpień z różnych okazji, co po pewnym czasie staje się dość żmudne i wyjaławiające. Ile można bowiem pisać takiego okrągłego pustosłowia? A może więc poprosić o pomoc AI?

Napisz krótkie przemówienie powitalne gościa przybywającego z Japonii w celu wymiany doświadczeń w dziedzinie rolnictwa.

ChatGPT

Szanowni Goście,
Z wielką radością witam Państwa w Polsce i w naszej pięknej wsi, gdzie odbywać się będzie wymiana doświadczeń w dziedzinie rolnictwa. Cieszymy się, że mogą Państwo do nas przyjechać i podzielić się swoją wiedzą oraz doświadczeniem.
Współpraca międzynarodowa w dziedzinie rolnictwa jest bardzo ważna, ponieważ pozwala na wymianę najlepszych praktyk i technologii, co pozwala na zwiększenie wydajności produkcji żywności oraz lepsze wykorzystanie zasobów naturalnych. W dzisiejszych czasach, kiedy wiele krajów boryka się z problemami dotyczącymi bezpieczeństwa żywnościowego, takie wymiany są nie tylko mile widziane, ale wręcz niezbędne.
Jesteśmy przekonani, że dzięki Państwa doświadczeniu, będziemy mogli zyskać wiele cennych informacji i wskazówek, które pozwolą nam na dalszy rozwój naszej produkcji rolnej. Jednocześnie mamy nadzieję, że i Państwo będą zadowoleni z naszych osiągnięć i że uda nam się nawiązać długotrwałą i owocną współpracę.
Jeszcze raz serdecznie Państwa witam w Polsce i w naszej wsi. Życzę nam wszystkim owocnej wymiany doświadczeń oraz miłego i pożytecznego pobytu. Dziękuję.

I z głowy. Znacząca oszczędność czasu i energii mojego mózgu.

Ale właśnie tu upatruję największego niebezpieczeństwa. Groźna jest nie AI, a nasze własne lenistwo. Przychodzi moment, w którym myślimy, a po co to myśleć? Niech pomyśli ta sztuczna. To już mamy w obszarze obliczeń. Przecież nawet w niezbyt skomplikowanych działaniach sięgamy po kalkulator czy arkusz kalkulacyjny. Od dawna nie potrzebujemy obliczeniowców. Czemu więc sztuczna inteligencja nie mogłaby pisać przemówień politykom? Oni i tak gadają bez sensu, więc może by się coś tu poprawiło?

Co więcej, można zasięgać porad sztucznej inteligencji w zwykłych sprawach życiowych. Pisali niedawno o tym, że AI doprowadziła kogoś tam do samobójstwa, wspierając zamiary desperata. Ryzyko więc istnieje. Z czasem może się zdarzyć, że AI zwolni nas całkowicie od myślenia, Ludzie zajmą się wyłącznie jedzeniem, seksem i możliwe że uprawianiem sportu. Konwersacja z drugim człowiekiem będzie rozmową między naszymi sztucznymi inteligencjami i klasyfikacja homo sapiens straci na aktualności. Z lenistwem zatem należy się zmagać, ale nie wiem, czy możemy w tym aspekcie odnieść sukces.

Możliwości sztucznej inteligencji będą szybko rosły. Czy nadążymy za tą rewolucją?

Jak z papieża zrobić Lenina
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
11 mar 2023
6 minut(y) czytania

I mamy kolejny narodowy spór, tym razem o papieża Polaka. Kiedyś mogło się wydawać, że jest to postać, która jak żadna inna łączy rodaków i jeżeli ma jakichś wrogów, to są to najbardziej zapiekli w nienawiści esbecy, z tych, którzy byli zdolni do zamordowania księdza Popiełuszki. Jan Paweł II był dla nas symbolem, a dodatkowo ujmowała jego naturalność, bezpośredniość, człowieczeństwo. Oto papież, który nie był tylko jakąś figurą zamkniętą w Watykanie, a ktoś, kto wychodzi do ludzi, odwiedza ludzi w wielu krajach tego świata, wychodzi poza ramy świętego obrazka. Pamiętam tłumy na trasie przejazdu Jana Pawła II przez Warszawę podczas pierwszej papieskiej wizyty w Polsce, pamiętam hasło – chodźcie z nami, dziś nie biją, pamiętam jak podnosiliśmy się z duchowego upodlenia i wracało nam poczucie własnej wartości. Papież, czy wezwany przez niego Duch Święty, rzeczywiście odmienił oblicze tej ziemi. Nie mówiło się wtedy o świętości Jana Pawła II, ale mieliśmy świadomość historyczności jego postaci i czasu.

Z czasem okazywało się, że papież Polak ma również wielu przeciwników i to nie tylko wśród zapiekłych komunistów, ale też w wielu innych kręgach. Krytykowali go katoliccy ortodoksi, mając mu za złe zmienianie oblicza Kościoła, krytykowali liberałowie i lewicowcy za konserwatyzm i zachowawczość. Dla jednych był zbyt radykalny, dla drugich zbyt postępowy. Niewielu jednak podważało wielkość tej postaci. Dzisiaj nadal trudno odmówić Janowi Pawłowi II wymiary historycznego.

Historia jednak nie jest u nas zbyt popularna. Odchodzi w przeszłość, blednie, staje się nudnym przedmiotem szkolnym. W innym ujęciu czas weryfikuje nasze widzenie przeszłości, odbrązawia bohaterów takoż buduje pomniki i je obala. Z czasem opadają jednak nasze emocje i mało nas poruszają fakty, że Bolesław Chrobry był porywczym okrutnikiem, Kazimierz Wielki gwałcicielem, a Jan III Sobieski zdrajcą wspierającym Szwedów. Życiorysy tych wielkich stają się co najwyżej przedmiotem badań historyków względnie osnową powieści czy scenariuszy filmowych. Historyczne spory się toczą, ale rzadko rozpalają emocje.

Z Janem Pawłem II będzie tak za jakieś 20 czy 30 lat dziś jednak jeszcze należy do teraźniejszości. Bardziej jednak mamy do czynienia z wyobrażeniem postaci papieża Polaka niż z niż z postacią realną. Kościół ogłosił go świętym i jako święty został wyniesiony na ołtarze i stał się przedmiotem kultu. Z punktu widzenia poczucia narodowego jest kimś tak istotnym jak święci Wojciech i Stanisław z początków polskiej państwowości. Nawiasem wspomnę, że św. Stanisław do dziś wzbudza kontrowersje, więc podobne wobec Jana Pawła II nie są czymś nowym.

Podziałów w Polsce nigdy nie brakowało, ale te aktualne okazują się wyjątkowo męczące. Męczące są ich bezrozumność, zaślepienie i niedyskutowalność. Wszystkie strony sporów wyznają zasadę, że albo jesteś z nami, albo przeciw nam. Jak nie jesteś prawakiem, to jesteś lewakiem, albo jesteś nowoczesnym liberałem, albo ciemnym katolem i nie ma nic po środku. Tymczasem zdecydowana większość naszych obywateli jest znakomicie nijaka. Wystarczają im przyzwoite zarobki, sobotni grill na działce i wakacje w jakimś egzotycznym ciepłym kraju. Można mieć im to za złe, ale może jest tak jak w zakończeniu Władcy pierścieni, gdzie Frodo dochodzi do wniosku, że wszystkie wojny światów były po to, żeby Hobbity w Shire mogły pić piwo.

Oto dziennikarz tworzy film, w którym z przekonaniem opowiada, że Jan Paweł II jeszcze jako kardynał Wojtyła, wiedział o pedofilii w krakowskiej diecezji i nic z tym nie robił, a właściwie tuszował zjawisko i ukrywał sprawców. I tak jedni święcie wierzą dziennikarzowi, drudzy podważają wiarygodność świadków i dowodów. Jedni chcą widzieć papieża jako przypisany świętym wzór cnót wszelakich, drudzy już szykują kilofy do rozbijania pomników. Łączący przez lata rodaków papież Polak nagle staje się powodem głębokiego podziału w narodzie. Nie wiem, jaka jest prawda. Bliżej mi do uznania, że kardynał Wojtyła wiedział o przypadkach pedofili w podległej mu diecezji i reagował na nie tak, jak cały ówczesny Kościół czyli nie wiedział, co z tym robić. Wrażliwość w materii molestowania dzieci w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nie była taka jak dziś. To był temat tabu, coś co najlepiej było przemilczeć czy udawać, że nie istnieje. Polski Kościół był w trudnej sytuacji oblężonej przez komunę twierdzy, każda kościelna słabość stawała się argumentem w rękach walczącej z Kościołem władzy ludowej, w trwającej o dusze ludzkie wojnie nie można się było przyznawać do słabości. Los pojedynczego człowieka, nawet skrzywdzonego paskudnie dziecka, nie był aż tak istotny. Kościół bronił się w imię swojej racji stanu, atakowany w ramach innej racji. Kto by się tam przejmował uczuciami jakiegoś zgwałconego małolata. Przykre to, bo jeśli nigdy nie miałem złudzeń co do komunistów, to jednak liczyłbym na nieco więcej empatii w Kościele.

Kardynał Wojtyła myślał i czynił tak jak cały ówczesny Kościół, którego do zajęcia się sprawą pedofilii zmusiły dopiero ohydne fakty wychodzące na jaw znacznie później w wielu krajach świata. I dziś Kościół nie umie się z tym uporać, co o tyle mnie nie dziwi, że Kopernik musiał czekać na swoją rehabilitacje ponad czterysta lat. Przez ten czas według doktryny Kościoła słońce nadal kręciło się wokół ziemi. Kościół się nie spieszy, ma czas i swoje sprawy załatwia we właściwym czasie. Wierzę, że kiedyś uświadomi sobie, że cierpienie skrzywdzonego dziecka nie jest mniej ważne od racji stanu, a może właśnie jest tą racją stanu?

Nie osądzam, żeby nie być osądzanym. Nie znam szczegółów, nie wiem, co jest prawdą, co kłamstwem, co półprawdą, co przemilczeniem. Są jednak tacy, co wiedzą, znaczy wydaje się im, że wiedzą. Takie fanatyczne przekonanie o swojej racji budzi moją zdecydowaną niechęć. Jak łatwo wydawać wyroki, choć potem miewa się kaca po ich wykonaniu, kiedy okazuje się, że były niesłuszne. Wkurza mnie z jednej strony obszczekiwanie Kościoła z zajadłością niezbyt dla mnie zrozumiałą, ale obezwładnia mnie takoż fanatyczne traktowanie jako wrogość każdego słowa krytyki wobec Kościoła i jego przedstawicieli. Są jacyś ludzie, którzy Kościoła zwyczajnie nienawidzą i tyleż w tej nienawiści irracjonalności, co u tych, którzy nienawidzą wszystkiego, co poza Kościołem, bo przecież poza Kościołem nie ma zbawienia. Obie strony mają przy tym przekonanie, że te nienawiści są usprawiedliwione i słuszne.

Jan Paweł II obudził u niektórych już dawno ducha polskiego mesjanizmu, poczucia jakiegoś narodu wybranego, lepszego niż inne narody. To znaczy sam papież tego nie budził, był zły na stawiane mu tysiącami pomniki, nie chciał, żeby robiono z niego Lenina, ale choć z jednej strony ta wszechobecność Jana Pawła II na pomnikach, w nazwach ulic czy patronatach szkół była paranoją, to z drugiej w jakimś sensie zrozumiałą, bo my w większości przecież szczerze papieża Polaka kochaliśmy i byliśmy z niego dumni. A teraz chce się ludziom odebrać tę miłość i dumę. Ale to też trochę tak, jak z dziećmi, które dorastając orientują się, że ich rodzice są zwyczajnymi ludźmi, a nie omnipotentnymi herosami, za jakich uważaliśmy ich, kiedy byliśmy dziećmi. To jedna z przyczyn konfliktu pokoleń.

Mamy więc z jednej strony postulaty zniszczenia pomników, zmian nazw ulic i szkół, a z drugiej krucjatę w obronie świętości, papieskie homilie w telewizji tzw. publicznej i rozdzieranie szat wobec bluźnierstw. Emocje są prawdziwe nawet jeśli irracjonalne, ale podsycają te emocje cyniczni gracze polityczni. Jeśli bowiem nie zagłosujesz w obecnej sytuacji na PiS względnie na to, co jest bardziej na prawo od PiS, to znaczy, że jesteś wrogiem Kościoła, zdrajcą polskości, postkomunistą, neomarksistą i w ogóle jakimś pomiotem szatana zasługującym tylko na zniszczenie, a jeśli zagłosujesz na tą prawomyślną prawicę, to jesteś ciemnym katolem, ksenofobem, obłudnym faryzeuszem, zakompleksionym prowincjuszem i płaskoziemcą. Zabawne skądinąd jest wymyślanie takich epitetów.

Najbardziej mnie rozbawiło niedawna sejmowa próba likwidacja TVP Info i w odpowiedzi wezwanie ambasadora USA w celu skłonienia do wpłynięcia na TVN24. Ze względu na wolność słowa będę bronił zarówno rządowej gadzinówki czyli TVP jak i założonej przez esbeków telewizji TVN. Nie sprowadzajmy naszej rzeczywistości do tej rodem z PRL. Nawet idioci powinni mieć prawo do gadania bzdur, a ja chcę mieć prawo wyboru.

Jest jeszcze sprawa podwójnych standardów. Choćby broniąc kardynała Wojtyły podważa się autentyczność esbeckich dokumentów. Niby słusznie, ale robią to ci, którzy bezkrytycznie uwierzyli w autentyczność esbeckich kwitów na Wałęsę z teczki Kiszczaka. Coś mi się tu nie zgadza. Możliwe, że wychodzi na wierzch nasza najbrzydsza cecha narodowa czyli bezinteresowna zawiść i satysfakcja z niszczenia każdego rodaka, który wyrósł ponad przeciętność. Ta zawiść jest bezpartyjna, a mściwe miernoty są po wszystkich stronach.

Dopuszczam do siebie myśl, że Kardynał Wojtyła wiedział o pedofili i nic z tą wiedzą nie zrobił, dopuszczam, że Lech Wałęsa był uwikłany w jakieś relacje z SB w latach siedemdziesiątych, ale ważniejsze są dla mnie ich role historyczne, duma z obu tych przedstawicieli mojego narodu. To, że są jakieś drugie strony medali, to tylko dowód na to, że nawet ci wielcy pozostają ludźmi. Cieszę się z Nobla dla Szymborskiej, chociaż w młodości napisała kilka kretyńskich wierszy i podpisała wstrętne pismo, cieszę się z Nobla dla Miłosza, choć uważał się za Litwina i też ma nieco za uszami w biografii, cieszę się z Nobla dla Tokarczuk, chociaż są tacy, którzy jej książki najchętniej spaliliby na stosie nawet ich nie czytając. Cieszą się, bo to Polska właśnie i z tego powodu nabyłem ostatnio Wiersze wszystkie Szymborskiej i Wiersze zebrane Herberta. To jest dorobek polskiego języka i literatury.

Nie rzucę więc kamieniem w Jana Pawła II, bo na zawsze pozostanie w moich uczuciach kimś niezwykle ważnym i nawet jeśli popełnił jakieś błędy zaniechania, moich uczuć to nie zmieni. Nie musi być dla mnie święty i tak zasłużył na szacunek i wdzięczność. Nie stanę jednak też w szeregach bałwochwalców, którzy chcą zrobić z papieża wiecznie żywego Lenina. Jan Paweł II chyba by też tego nie chciał.

Moje lektury z minionego roku
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
7 sty 2023
8 minut(y) czytania

Przyjrzałem się liście książek, które w minionym roku przeczytałem. Zawsze mam poczucie, że to za mało i że mogłem więcej, ale nie czytam na rekord, a wszystkiego przeczytać nie dam rady, trochę szkoda.

Na początku roku nabyłem czytnik e-booków, co znacznie ułatwiło mi czytanie wieczorem i zacząłem od „Przygód brygadiera Gerarda” Artura Conan Doyle’a, bo akurat miałem to wgrane na ebookową listę. Takie przygody barona Munchausena, ale sympatyczna lektura przed snem. Potem nadrobiłem zaległość, czyli „Wykład prefrsora Maa” Stefana Thermersona. Książka trudno dostępna w wersji papierowej, podobno było tylko jakieś zagraniczne ograniczone wydanie, ale elektronika rozwiązała wieloletni problem. Powieścią zachwycał się Bertrand Russell i nawet napisał do niej słowo wstępne, dziś jednak trzeba by mocno prześledzić ówczesne konteksty, żeby dogłębnie zrozumieć myśl Themersona. Po wierzchu życie w kopcu termitów jest jednak zabawne, a całość skojarzyła mi się z „Bajeczkami dla starych dzieci” Marka Twaina, gdzie leśne zwierzęta wysyłają naukową wyprawę w celu zbadania świata ludzkiego. U Themersona sprawa jest bardziej złożona i filozofia pogłębiona, ale lektura opowiastki Twaina mogła być w tym przypadku inspiracją. Fragmenty Wykładu czytałem jeszcze w czasach studenckich, ale dopiero teraz przeczytałem całość.

Prawdziwym odkryciem okazały się książki Evżena Boczka z cyklu „Ostatnia arystokratka”. Przeczytałem wszystkie pięć niemal płacząc ze śmiechu i czekam na dalszy ciąg, który podobno nastąpi. Czesi są specjalistami od poczucia humoru i Boczek idzie w ślady Haszka, Czapka takoż Hrabala. Pamiętnik nastoletniej czeskiej arystokratki, której mieszkająca w USA rodzina odzyskuje zamek po przodkach rozkłada na łopatki. Znalazłem w Internecie nawet film nakręcony na podstawie pierwszej części, ale gdzie mu tam do oryginału. Od czasów lektury, kiedy tylko słyszę określenie super od razu kojarzy mi się kuzynka głównej bohaterki Deniska, dla której wszystko jest super albo psycho. Opowiedzieć się tego nie da, trzeba przeczytać.

Idąc za ciosem, szukając czegoś równie zabawnego, sięgnąłem po „Trzech panów w łódce nie licząc psa” Jerome’a K Jerome. Książka uznawana za arcydzieło komizmu „Ostatnie arystokratce” dorównuje jednak z trudem, choć podobieństwo narracyjne można znaleźć. Humory czeski i angielski niezmiennie bawią.

Czytałem powyższe książki rozdział po rozdziale przed snem i kiedy skończyłem, potrzebowałem czegoś następnego. Znalazłem „Koniec drogi” Johna Bartha. „Bakunowy faktor” tegoż autora to jedna z moich ulubionych książek, ale napisany wcześniej „Koniec drogi” to zupełnie co innego. Jest dość ponurą tragikomedią, w której nękany czymś w rodzaju stuporu egzystencjalnego językoznawca podejmuje pracę w prowincjonalnym koledżu w celach terapeutycznych. Tu przypadkowo wplątuje się w dziwaczny trójkąt z miejscowym nauczycielem i jego żoną. On nie chce romansu, ona też, ale siła bezwładu rzeczywistości jest tak wielka, że do niego dochodzi. W dodatku ona zachodzi w ciążę i przy próbie jej usunięcia umiera zadławiwszy się pod narkozą uprzednio zjedzonym zbyt obfitym obiadem. Całość jest lekko absurdalna choć najzupełniej realna, nie zapowiada przygód Ebenezera Cooka, który w „Bakunowym faktorze” czyni postanowienie zostania poetą i dziewicem, w którym to postanowieniu usiłuje wytrwać. Barth to jednak pisarz niezwykle ciekawy i wart większego poznania. Nabyłem niedawno, ko swojemu zdziwieniu obecną w księgarni, książkę „Opowiadać dalej”, która na razie czeka na swoją kolej.

Obok bowiem używania wieczorami czytnika ebooków nie zarzuciłem tradycyjnych książek papierowych, a znajdująca się na mojej codziennej drodze do pracy i z pracy księgarnia nieustannie wodzi mnie na pokuszenie. Uległem tej pokusie w tym roku kilkukrotnie kupując między innymi kilka książek George’a Orwella, bo się jakiś ich wysyp pojawił. Przeczytałem jak na razie tylko zbiór artykułów z czasów drugiej wojny pod tytułem „Czy naprawdę schamieliśmy”. Lektura wielce pouczająca, pozwalająca spojrzeć na wojnę oczami Anglika zanurzonego w swojej rzeczywistości. Kolejne Orwelle czekają w kolejce. A skoro już byłem przy autorze „Roku 1984”, to uzupełniłem go książką autora „Nowego wspaniałego świata”, czyli Aldousa Huxleya, zatytułowaną „Kontrapunkt”. Z artykułami Orwella ma ona coś wspólnego, jako że też powstała przed napisaniem głównego dzieła życia. Huxley jest pisarzem nudnym, co piszę ośmielony opinią o nim zawartą w „Cząstkach elementarnych” Michela Houellebecqa, którego nazwiska wciąż nie potrafię spamiętać i które kojarzy mi się z Drew Hollcombem, muzykiem z zupełnie innej bajki. Niemniej Houellebecq (niezmiennie przeklejam to nazwisko) rzuca na Huxleya ciekawe światło, osadzając go w zdominowanej przez biologów rodzinie i jako inspirację wskazując brata Juliana Huxleya z jego teorią transhumanizmu. Niewątpliwie ciekawy ślad, ale raczej nim nie podążę. „Kontrapunkt” to intelektualne męczarnie grupy angielskich nierobów i nieudaczników z wyższych sfer, którzy sami nie wiedzą, czego chcą i najwyraźniej się nudzą. Rzecz jako przygrywka do „Nowego wspaniałego świata” bardzo interesująca.

Za swoją książkę roku uznałbym jednak „Amerykańską sielankę” Philipa Rotha. To jedna z moich większych zaległości, zwłaszcza, że dużo literatury amerykańskiej przeczytałem. Rotha jakoś pomijałem i bardzo niesłusznie. „Amerykańska sielanka” poszerzyła moją świadomość w temacie amerykańskiej mentalności, co dla mnie o tyle istotnie, że zajmując się od lat muzyką country wzrastająca świadomość co do amerykańskiej świadomości jest mi przydatna. Powieść to dzieje młodzieńczego idola narratora, Szweda Levova. Levov jest w latach szkolnych wybitnym sportowcem, lokalną gwiazdą, miejscowym idolem. Następnie dziedziczy po ojcu fabrykę rękawiczek, żeni się z miss New Jersey i tworzy modelową amerykańską rodzinę lat sześćdziesiątych. Problemem staje się córka, która jako dziecko się jąka, robi się gruba i jako nastolatka w proteście przeciwko wojnie w Wietnamie podkłada bombę pod miejscową pocztę zabijając niechcący szanowanego w okolicy obywatela. Córka znika, Levov próbują ją odnaleźć, ale przede wszystkim zrozumieć. Amerykański mit wali się w gruzy, w dodatku okazuje się, że żona Levova nienawidzi zbudowanego dla niej domu, a męża zdradza z kiepskim lokalnym architektem. Ten rozziew między tym jak być powinno, a jak jest, to główna idea powieści. To też przyczynek do zastanowienia się nad zmiennością świata i konfliktem między pokoleniami. Problem nie dotyczy przecież tylko bohaterów Rotha, ale nas wszystkich.

Powieścią, która takoż pozwala spojrzeć przenikliwiej na naszą aktualną rzeczywistość okazało się „Wahadło Foucaulta” Umberto Eco. Eco jest pisarzem, który nieustannie wbija mnie w kompleksy swoją erudycją a i warsztatem pisarskim, czytam jego książki zawsze jednak z jakąś masochistyczną pasją, obecnie mam na warsztacie „Boudulina”. Wahadło jest o tym jak to kilku intelektualnych dziwaków tworzy zmyśloną choć popartą dowodami teorię o ciągnącym się przez wieki spisku Templariuszy. Teoria jest zmyślona, ale na tyle sugestywna, że zaczynają w nią wierzyć przedstawiciele różnych dziwnych ugrupowań i stowarzyszeń wyznających najrozmaitsze teorie spiskowe. W efekcie doprowadza to do śmierci twórców owej fikcji, złożonych na ołtarzach owych wierzących. Teorii spiskowych bezustannie mnoży się wiele, dziś jest to choćby wielki reset czyli zdominowanie ludzkości przez zmowę bogatych mających na nią wpływ. Gdyby ci wyznawcy obecnych fałszywych proroków przeczytali i zrozumieli „Wahadło”, może by się opamiętali, ale nie ma rady na chcących wierzyć. „Wahadło” to też jednak obecne we wszystkich powieściach Eco zastanawianie się nad współistnieniem fikcji i rzeczywistości oraz fikcyjnością prawd, w które wierzymy. W nagromadzeniu znaczeń, którymi Eco jako semiolog i semiotyk się bawi, przeciętny zjadacz chleba gubi się i staje bezradnym. Dlaczego, mimo wielokrotnych nominacji, Umberto Eco nie dostał literackiego Nobla, nie mam pojęcia.

Skoro już wspomniałem noblistów, to przeczytałem w minionym roku pierwsze po Noblu książki Kazuo Ishiguro (Klara i słońce) oraz Olgi Tokarczuk (Empuzjon). Wygląda na to, że po prestiżowej nagrodzie następuje niejaki twórcze rozprężenie. „Klara i słońce” to filozoficzna powiastka, w której zastanawiamy się czy robot lepiej android jest w stanie zastąpić zmarłego człowieka. Matka małoletniej bohaterki przeżyła już śmierć jednej ze swoich córek i w obliczu choroby drugiej podejmuje starania, by w razie kolejnej śmierci przekształcić w zmarłą córkę kupionego androida. Na szczęście córka nie umiera, a android trafia na złomowisko, aczkolwiek wydaje się cały czas zadowolony ze swojego losu. Ogólnie naiwna psychika napędzanej energią słoneczną Klary jest bardzo interesująca, choć przede wszystkim zastanawiamy się nad istotą własnego człowieczeństwa.

Tokarczuk w „Empuzjonie” też traktuje o przekształceniu czy raczej identyfikacji z tym, kim się w istocie jest. Młody człowiek, który trafia z chorobą płuc do pensjonatu w uzdrowisku, okazuje się hermafrodytą, który ostatecznie wybiera swoją kobiecość. W tle pojawia się transcendentna przenikająca świat natura, trochę podobna do tego, co prowadziło pług przez kości umarłych. „Empuzjon” ma jednak chyba zbyt mocno postawioną tezę nie zostawiając męskiej filozofii pola do obrony. Konstrukcyjne nawiązanie do „Czarodziejskiej góry” wydaje się być próbą wpisania naszej noblistki w wielki kanon literacki. Książki Tokarczuk mają jednak w sobie zawsze coś, co zmusza do myślenia o nich wiele lat po przeczytaniu. Ostatecznej interpretacji, podobnie jak u Eco, nie ma.

Tegorocznego Nobla dostała Annie Ernaux. Na polski tłumaczone były tylko „Lata” ostatnio pojawili się też „Bliscy”. „Lata” zacząłem czytać trochę z obowiązku, bo w moim dawnym świecie lektura noblistów obowiązywała, jeśli chciało się uchodzić za człowieka kulturalnego. Obecny świat nie stawia takich wymagań, możliwe, że idąc za Orwellem, jednak schamieliśmy. „Lata” powinny być jednak lekturą obowiązkową nie tylko z powodu kulturalnego statusu. Ta książka po prostu powinna zostać napisana. Jest trochę pamiętnikową relacją z drugiej połowy XX wieku i ci, którzy urodzili się w okolicach początku lat pięćdziesiątych czy trochę wcześniej przeżywali ją żyjąc. Gdzieś tam w albumach gromadziły się fotografie obrazujące nasze życie i naszą zmienność, jako że czasy zmieniają się, a my zmieniamy się wraz z nimi. Nasze życie toczy się wraz z życiem całej ludzkości, nasze osobiste przeżycia wkomponowują się w globalną rzeczywistość i historię. Każdy ma swoją optykę, znakiem czego, każdy mógłby napisać swoje „Lata”. Dla mnie to spojrzenie wstecz, większość tego, o czym pisze Ernaoux przeżyłem, choć widziałem to ze swojej i polskiej perspektywy.

Większość wspomnianych książek przeczytałem w papierze, a do wieczornej relaksacji znalazłem jeszcze dwie zaległości, czyli „Egipcjanina Sinuhe” Miki Waltariego i „Zwierzęta, ludzie, bogowie” Ferdynanda Ossendowskiego. „Egipcjanina Sinuhe” słuchałem kiedyś jako powieści w wydaniu dźwiękowym w radiowej Trójce, ale zawsze chciałem też przeczytać. I tu też mamy los człowieka wpisany w dzieje powszechne, w tym przypadku czasy faraona Echnatona i walki zwolenników utopijnego boga Atona ze zwolennikami powszechnie uznawanego boga Amona. W istocie jest to trwający cały czas bój między koncepcją świata opartego na harmonii i pokoju, a biorącą jak dotąd zawsze górę koncepcją świata opartego na rozwiązaniach siłowych i porządku ustalanym przez najsilniejszych. Sinuhe przychodzi na świat w rodzinie lekarza niskiego stanu, choć okazuje się, że w istocie jest dzieckiem znalezionym w plecionce płynącej Nilem, podobnie jak Mojżesz, ale w jego przypadku jest możliwe, że jest synem faraona z podrzędnej żony, których to synów pierwsza królowa spławiała właśnie Nilem. Do końca nie poznamy prawdy, ale Sinuhe z czasem zostaje lekarzem faraonów i odgrywa dość istotną rolę w historii Egiptu. Jest też jednak wrażliwym człowiekiem, który w młodości cały majątek wraz z grobem swoich rodziców sprzedaje demonicznej kochance, a już jako dojrzały mężczyzna nie potrafi zapobiec gwałtownej śmierci swojego syna i kobiety, z którą owego syna miał. Powieść znakomita, a Waltari to kolejny pisarz pominięty przez przyznających Nobla.

Ossendowski miał jeszcze gorzej od Waltariego, bo został przez komunę skazany na zapomnienie. Pisarzem jednak był płodnym, choć niezbyt wybitnym. Porównuje się go z Karolem Mayem, który stworzył świat przygód Old Shatterhanda i Winnetou, choć Ossendowski przynajmniej w jakieś części świat opisany w „Zwierzętach, ludziach i bogach” przeżył. Pewności do tego w jakiej nie ma, ale przygodowej literaturze to nie szkodzi. Z dzisiejszej perspektywy wydarzenia z czasów rewolucji październikowej dziejące się jednak na dalekim wschodzie, gdzie ścierały się interesy chińskie, rosyjskie, mongolskie, gdzie żyło wiele ludów i plemion, których kultura sięgała zamierzchłych wieków są niezwykle interesujące. Trudno sobie odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób rewolucje sowiecka i chińska mogły zniszczyć ten wielobarwny świat.

Mimo całej swojej niechęci do Rosjan i ich barbarzyństwa w Ukrainie nie mogłem się powstrzymać od nabycia i powtórnego przeczytania trylogii Michała Bułhakowa (Fatalne jaja, Diaboliada i Psie serce). „Mistrz i Małgorzata” to jedna z najważniejszych dla mnie książek i nie potrafię zrozumieć jak wśród barbarzyńców pojawiały się takie postacie jak: Czechow, Dostojewski, Tołstoj, i wiele innych. Tak samo nie mogę zrozumieć jak w kraju Goethego, Shillera i Tomasza Manna mógł urodzić się ktoś traki jak Hitler. Zaprawdę dziwny jest ten świat. Bułhakow to zadziwiający przykład tego jak wrażliwy, inteligentny, utalentowany człowiek musi konfrontować się z otaczającym go barbarzyństwem. Najwyraźniej nic się w Rosji od jego czasów nie zmieniło.

Z pozostałych lektur wspomnę jeszcze opowiadania Hermana Hesse, niewątpliwego mistrza tego gatunku i „Chimerycznego lokatora” Rolanda Topora. Na podstawie tej drugiej książki Polański nakręcił swojego „Lokatora”. Ale Topor jest znacznie bardziej przejmujący i okrutny na swój groteskowy sposób.

Całości dopełniają dwa tomy „Ognia i krwi” George’a Martina. To oczywiście z powodu pierwszego sezony „Rodu smoka” i przedłużającego się oczekiwania na „Wichry zimy” czyli dokończenie cyklu „Gra o tron”. Zabawne, że ten surowy i okrutny świat Martina staje się ucieczką od naszego realnego świata.

Kolejny rok, kolejne książki. Przy świetle dziennym czytam papierowego „Baudolino” Umberta Eco, a wieczorem z czytnika „Cząstki elementarne” Michela Houellebecqa (znowu przekleiłem, bo francuski to jednak trudny język w pisowni). Co dalej, zobaczymy. Chciałbym wrócić do mistrza z mojej młodości czyli Jorge Luisa Borgesa, kupiłem też sobie w gwiazdkowym prezencie pięć tomów utworów wybranych Marka Twaina. Pięć tomów w tym przypadku nie takie straszne, bo większość czytałem i pamiętam, ale jest kilka nietłumaczonych dotąd opowiadań. Czeka Orwell. Podobnie z Toporem, ze trzy powieści mi zostały. Coś też pewnie nowego pojawi się na tej kuszącej wystawie w księgarni. Wiem jedno, że ten czas przeznaczony na lektury nie jest czasem straconym i choć nieustannie go poszukuję, znajduję zawsze.

Polska w świecie i we wszechświecie
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
1 lis 2022
7 minut(y) czytania

Zbliża się 11 listopada. Zastanawiam się, dlaczego czuję głęboką niechęć do tzw. marszu niepodległości, a tym samym przynajmniej do części ludzi, którzy w tym marszu uczestniczą. Ogólnie nie lubię takich masówek. Taki już jestem. Niegdysiejsze pochody pierwszomajowe załamywały mnie, kiedy myślałem, ze są ludzie, którzy wierzą w ideę komunizmu, są tacy, którzy maszerują ze strachu, tacy co z głupoty, czy tacy, bo inni przecież idą. Nie lubię tłumów. Tłum jest nieprzewidywalny.

11 listopada mamy jednak do czynienia z tłumem patriotów. Powinienem się cieszyć, chociaż struktura tego tłumu jest podobna do tej pierwszomajowej. Są tacy, co wierzą, tacy, którzy myślą, że taka wiara może się opłacić, tacy, co idą, bo inni idą i tacy, którzy myślą, że to naprawdę marsz wolności. Są też i tacy, którzy idą dla zadymy, z nudów, żeby coś się działo.

Dlaczego nie idę, chociaż myślę, że jestem patriotą? Pomijając niechęć do tłumów mam inne widzenie patriotyzmu. Mój patriotyzm to znajomość historii i literatury mojego kraju, kultury w ogólnym rozumieniu. Ale i jestem też całkiem niezły, jeśli chodzi o literaturę angielską i amerykańską, ba, nawet rosyjską. Nieco gorzej u mnie z literaturą skandynawską czy romańską, ale względnie solidne podstawy mam i tu. W aktualnej sytuacji politycznej boli mnie, że jednym z moich ulubionych pisarzy jest Bułhakow, że ulubionym poetą Edgar Alan Poe, że słucham głównie muzyki country, no, niech będzie, że Americany, więc wolę niektórych innych od Sienkiewicza, Mickiewicza czy Chopina. Może patriota powinien uznawać tylko to, co jego narodowe? Ale przecież bez Homera nie byłoby Żeromskiego, a oryginał Biblii napisany był po hebrajsku, aramejsku i grecku. Chcę, czy nie, przynależę do kręgu kulturowego szeroko pojmowanej Europy, a i świata, choć Chiny, Indie czy Japonia to dla mnie jednak egzotyka. Niemniej czytałem Konfucjusza, Rabindranatha Tagore i niezmiernie intryguje mnie filozofia Zen.

Urodziłem się w Polsce i siłą rzeczy w polskiej tradycji wychowałem. Ojczystym językiem posługuję się całkiem dobrze, nawet uczyłem go w szkole. Nie fascynowała mnie co prawda gramatyka historyczna i raczej prześlizgnąłem się przez scs i inne korzenie, ale czasami wracam do tej wiedzy z pewnym żalem, że nie przykładałem się do niej kiedyś i dlatego mam kompleksy wobec Miodka czy Kłosińskiej. Myślę jednak głęboko po polsku, co jest o tyle niewygodne, że trudno mi to myślenie przełożyć na jakiś obcy język. Zazdroszczę Conradowi, bo on umiał. W sumie chodzi o to, że jestem zakorzeniony w polskości, opleciony nią, mam jej wszystkie zalety i wady. Babcia nauczyła mnie dumy z bycia warszawiakiem z dziada pradziada, ale pokochałem też mazowiecką wieś z czasów, kiedy szło się kilka kilometrów piachami do najbliższej stacji kolejowej i Tatry, kiedy nie były jeszcze tak zadeptane jak dziś. Mam takie swoje magiczne miejsca z dzieciństwa jak Sufczyn czy Chochołów, Czarny Staw Gąsienicowy, Kościelec czy Kominiarski Wierch. To są takie moje fundamenty, mój kręgosłup. Nie wiem, czy to dobrze czy źle, ale tak jest. Ale to nie znaczy, że nie fascynuje mnie kultura innych krajów czy narodów, zwłaszcza amerykańska, która w końcu jest eksperymentem wynikającym z przemieszanie różnych składników, głównie europejskich. Jestem Polakiem, ale ta Polska jest w świecie i we wszechświecie, bo gdzieżby miała być?

Takoż nie kocham Niemców i nie lubię Ruskich. To pierwsze wyniosłem z domu, bo Niemcy nie zapisali się pozytywnie w historii mojej rodziny, podobnie jak Ruscy, których hegemonię musiałem dodatkowo znosić przez ponad trzydzieści lat. To raczej typowe dla moich rodaków, chociaż u wielu te niechęci do sąsiadów nieco się zatarły. Ja się rezerwy do jednych i drugich jakoś wybyć nie mogą, choć staram się widzieć w nich ludzi i trudno mi byłoby zapomnieć Dostojewskiego, Gogola, Czechowa czy wspomnianego już Bułhakowa, a i Bacha, Beethovena czy Brechta też jakoś bym nie odrzucił. Bywali ci sąsiedzi dla nas niesympatyczni, ale wierzę, że są nie tylko samym złem.

I tak jestem Polakiem, i nawet niespecjalnie chciałbym być kimś innym. Dobrze mi w tej Warszawie, choć nie jest to już to miasto, które pamiętam z dzieciństwa, a wśród mojego aktualnego otoczenia tych urodzonych w Warszawie mogę policzyć na palcach jednej ręki. Cóż, każda stolica jak magnes przyciąga przybyszów. Moja babcia nad tym ubolewała, ja przyjmuję to jako naturalny proces, nawet ciekawie jest patrzeć jak się ci przybysze asymilują i współtworzą to miasto. Kurczę, nie będę kimś innym niż jestem.

Do niedawna to wszystko było tak oczywiste, że się nawet nad tym specjalnie nie zastanawiałem. Do niedawna, bo jakiś czas temu usłyszałem od kilku swoich znajomych, że nie jestem Polakiem, bo nie podzielam ich przekonań, czołowy polityk uznał, że skoro nie jestem w jego partii to muszę być w partii niemieckiej, a to co piszę, jest antypolskie i ogólnie robię złą robotę. Przyznam, że rzeczywiście nie jest mi blisko do idei polskości, którą oni wyznają, a właściwie jakiejś sensownej idei nie potrafię się u nich doszukać. Owszem, w szkole podstawowej rysowałem Polskę w granicach Jagiellonów, smutno mi było, że nie jest od morza do morza, ale jakoś się z tym pogodziłem. Nigdy też nie czułem niechęci do Żydów. Przede wszystkim znałem ich tylko kilku i nie zauważyłem, żeby jako nacja wywarli na mnie jakiś wpływ. Właściwie to ci żydowscy znajomi wydawali mi się interesujący, bo przecież miałem świadomość, że przed wojną stanowili liczną społeczność, a Meir Ezofowicz była dla mnie najciekawszą powieścią Orzeszkowej. Tymczasem okazuje się, że Żydów nadal wypada nie lubić i że na swój podstępny sposób nadal zatruwają naszą narodową sprawę. Ostatnio podobnie niektórzy patrzą na Ukraińców. Pamięta się im Wołyń i przypisuje zbrodnie w Powstaniu Warszawskim, choć te rosyjskie formacje, które uczestniczyły w mordach w czasie Powstania składały się głównie z Rosjan, Białorusinów czy Turkiestańczyków, ale owszem Kozacy też byli. Relacje polsko-ukraińskie od wieków nie należały do łatwych. Najbardziej bolesna współcześnie jest rzeź wołyńska i może kiedyś doczeka się właściwej oceny historyków. Kiedyś, ale raczej nie teraz, bo teraz to akurat Ukraińcy powstrzymują Ruskich przed wlaniem się do Europy, jak mu zrobiliśmy to w roku 1920. Historia lubi chichotać.

Z takimi prawdziwymi Polakami mi nie po drodze, a oni stają na czele marszu niepodległości. Prowadzi go facet, który nie odróżnia kaganka od krużganka i historię czy kulturę polską kuma raczej mocno po wierzchu. Podobnych jemu w czołówce sporo. Ten patriotyzm polega na niesieniu biało-czerwonych flag i skandowaniu haseł podobnych do tych z czasów wodzu prowadź na Kowno i Żydzi na Madagaskar. Bawi mnie to zachęcania do walenia sierpem i młotem czerwonej hołoty, która aktualnie mocno się postarzała i w zdecydowanej większości dawno temu przemalowała. Ogólnie nie bardzo jest kogo bić, ale kogoś do bicia przecież znaleźć trzeba. U podstaw tej narodowej ideologii leżą nie bardzo już aktualne dziś pisma Dmowskiego i Narodowej Demokracji, co w sumie zabawne, bo 11 listopada wiążemy raczej z Piłsudskim, który Dmowskiego nie kochał z wzajemnością. Współczesne realia mają się nijak do tych sprzed ponad stu lat, ale szuka się tu jakichś korzeni, podobnie jak komuniści nawiązywali do Łukasińskiego czy Waryńskiego. W końcu umarli już niczego nie powiedzą, a współcześni endecy nie trafią do Berezy Kartuskiej.

W związku z powyższym trudno mi uznać przywództwo organizatorów marszu niepodległości i ubolewam, że idzie za nimi tak wielu porządnych ludzi. Widać im to nie przeszkadza, a i nie ma innych, za którymi można by iść. Nie mamy wypracowanego sposobu obchodzenia święta swojej niepodległości jak Francuzi czy Amerykanie i jakoś nie zanosi się, żebyśmy coś sensownego w najbliższym czasie wypracowali. Mamy pustą retorykę, nadużywane symbole narodowe przeżywające coś w rodzaju inflacji i coś w rodzaju tęsknoty za prawdziwą dumą narodową, a nie nadmuchanym balonikiem.

Patriotyzm coraz trudniej zdefiniować. Czy jest to gotowość, by polec za Ojczyznę, a przynajmniej walczyć za nią? Oby nie trzeba było, bo choćby na Ukrainie można się przekonać jak okrutna i bezsensowna może być wojna. Rosjanie pokazują, że atakowanie innego kraju z ideą wielkości swojego narodu jest zwyczajnym barbarzyństwem. Patriotyczne zapewne jest płacenie podatków, ale jakoś tego nie lubimy. Ja jestem za poznawaniem własnej historii, języka, literatury, sztuki, kultury, takim utwierdzaniem siebie w polskości, ale jak pisałem wcześniej, polskości osadzonej w świecie i we wszechświecie. Im więcej mądrych Polaków, tym i Polska mądrzejsza. Mądrzejsza, pracowitsza, uczciwsza, odkompeksiona. Tyle, że to nieustanna praca przez pokolenia, a nie jednorazowe odpalenie rac.

Spotkałem się właśnie z hasłem z okazji Halloween – zamiast nosić strój idioty, odwiedź grób patrioty. Odwiedzanie grobów ludzi zasłużonych dla Ojczyzny to niewątpliwie postępek godny pochwały. Przykro jest widzieć zaniedbane czy opuszczone groby naszych bohaterów. Ostatnio nie jest z tym tak źle jak kiedyś bywało, ale wokół Pomnika Żołnierzy AK na warszawskim Bródnie zawsze paliło się morze zniczy. Z hasła wynika jednak, że halloweenowe przebieranki są głupie i niepatriotyczne. Może najmądrzejsze nie są, mało mają wspólnego z polskimi obyczajami, ale nie wydaje mi się, że jakoś się mają do patriotyzmu. Są tępione przez Kościół z zawzięciem godnym większej sprawy, ale kryje się za nimi głównie komercja, choć może też chęć jakiegoś ożywienia narodowej powagi i patosu. Pamiętam, że jako dziecko największą cmentarną atrakcją było dla mnie zapalanie zniczy i spalanie w ich płomieniach patyczków i liści. Drugą były obwarzanki. Nudziłem się na cmentarzu. Dzieci nie lubią się nudzić, więc i w takich okolicznościach szukają zabawy. Halloween raczej polskiej tradycji nie zagraża, gorsza jest ta patriotyczna nuda. Co jednak mnie rzeczywiście rozbawiło, to to, że wspomniane hasło pokazało się na facebookowych profilach przedstawicieli naszego środowiska muzyki country, którzy patriotycznie przebierają się w kowbojskie stroje, chociaż z polskością nie ma to nic wspólnego. Może powinni nosić krakowskie czy łowickie ubranka i jeździć na festiwale polskiej muzyki ludowej? Może sięgnąć jeszcze dalej i zakładać lniane giezła i łapcie z łyka? Tu gdzieś kryje się jakaś patriotyczna paranoja, a przynajmniej niekonsekwencja. Z jednej strony nadal jesteśmy pawiem narodów i papugą, z drugiej nie wiemy jak zagospodarować to nasze narodowe wnętrze.

Oczywiście nie mam nic przeciwko muzyce country. Siedzę w niej od wielu lat i słucham na co dzień, od lat też staram się rozwijać świadomość, że nie jest to muzyka kowbojska, a bardziej farmerska, jako że tam, gdzie się narodziła, czyli w Appalachach, Tennessee, Georgii, Kentucky czy West Virginii kowbojów nie było. Mniejsza jednak z tym, nie uważam, że moja miłość do country w jakikolwiek sposób kłóci się z moim patriotyzmem. Kapelusza nie noszę, ale dżinsy i wygodne koszule mogą za countrowe uchodzić. W sumie chodzi o wygodę. Z polskiego patriotyzmu trochę mi żal, że u nas muzyka bardów w połączeniu z ludowymi korzeniami nie przekształciła się w jakiś popularny muzyczny nurt, więc sięgam po tę amerykańskość jak po dżinsy. Ale mnie też i Halloween nie przeszkadza, choć w nim nie uczestniczę, bo za stary jestem. Niedługo nie będę musiał się przebierać. Cieszy mnie to, że w wolnym kraju, każdy ma swobodę wyboru obyczajów i nie jesteśmy zamknięci na świat, choć nie zawsze rozumnie z tego otwarcia korzystamy.

I tak czekam na 11 listopada z niechęcią, bo niczego sensownego po obchodach naszej niepodległości się nie spodziewam. Znów będzie wiele hałasu o nic, a potem jakiś kac niekoniecznie nawet alkoholowy. Warto się może tylko zastanowić, za kim podąży się w tym niepodległościowym pochodzie i czy rzeczywiście chodzi tu o patriotyzm. Każdy ma jednak wolny wybór i to jest wartością niewątpliwą.