Outsider

Anty-Polak
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
5 gru 2020
6 minut(y) czytania

Zrobiło mi się smutno. Nie, żebym był z natury jakoś wyjątkowo radosnym człowiekiem, ale zwykle staram się sprawy niesympatyczne kwitować poczuciem humoru. I nagle ten humor się ulotnił.

Rozmawiam czasami na forach społecznościowych z ludźmi o różnych poglądach, od prawa do lewa, jeśli takie rozróżnienie ma jeszcze jakieś znaczenie. Staram się przedstawiać swoje poglądy w sposób wyważony, nie obrażając nawet tych, z którymi się biegunowo nie zgadzam. Unikam zwłaszcza wycieczek ad personam, znaczy, nie napiszę, że ktoś jest głupi, a co najwyżej określę jego poglądy jako niemądre. Ludzie mają prawo błądzić, sam pewnie błądzę wielokrotnie, aczkolwiek w dobrej wierze. Nie czerpię zysków z popierania jakiejś opcji politycznej, więc mogę sobie pozwolić na własne zdanie, bez konieczności udowadniania za wszelką cenę, że mam rację. Nie chroni mnie to przed inwektywami radykałów z jednej, drugiej czy trzeciej strony, ale żalenie się na poziom kulturalny piszących w naszej hejterskiej rzeczywistości ma niewielki sens. Obelgi po mnie spływają, nie wdaję się w dyskurs z tymi, którzy się nimi posługują. Szczekającego psa nie przeszczekasz. A jednak coś mnie naprawdę głęboko dotknęło.

Otóż pewna oponentka, nie pierwszy zresztą raz, uznała, że to co piszę jest antypolskie, że wspieram lewaków, bo sam lewakiem jestem, choć się tego wstydzę. Z jej strony to nic nowego, więc mógłbym tylko westchnąć, ale jej osąd podzieliło kilka osób o różnych od moich poglądach, ale takich, które uważałem za godne szacunku mimo różnicy zdań. Okazało się, że ten szacunek pozostaje jednak bez wzajemności.

Poglądy mam dość jasno określone, choć wątpliwości we mnie równie wiele. Nigdy nie przyszło mi do głowy, że mógłbym być kimś innym niż Polakiem. Polakiem się urodziłem, Polakiem jestem i P:olakiem, jak sądzę, umrę. Raczej nic tego nie zmieni. Skoro jednak mam antypolskie poglądy, to znaczy, że w oczach niektórych jestem zdrajcą, renegatem czy jakkolwiek to nazwać.

Jakież są te moje antypolskie poglądy. Urodziłem się w komunie, którą kontestowałem od kołyski, możliwe że przez przekonania mojego ojca, ale im bardziej wchodziłem w wiek człowieka myślącego, tym bardziej utwierdzałem się, że komunę kontestować trzeba, bo jest jednym wielkim kłamstwem, oszustwem i przeinaczaniem rzeczywistości. Zdania do dziś nie zmieniłem. Z solidarnościową opozycją było mi więc po drodze, zresztą sam w Solidarności byłem i to była jedyna organizacja, do której się w życiu zapisałem, w dodatku z pełnym przekonaniem. W początkach lat dziewięćdziesiątych optowałem za Wałęsą jako kandydatem na prezydenta, przy czym wspierałem Porozumienie Centrum braci Kaczyńskich jako ugrupowanie bardziej sensowne od ówczesnej Unii Demokratycznej, której zarzucałem głównie to, że wie lepiej, co dla mnie dobre. Przykro mi tylko z tego powodu, że musiałem wybierać między Wałęsą a Mazowieckim, ale mój wybór determinowała logika, że tak ją określę – historyczna. Zmiana zachodząca w Polsce musiała zostać zwieńczona koronacją Wałęsy, bo inaczej nie byłoby co do tej zmiany pewności. Późniejszy rozłam między Wałęsą a Kaczyńskmi przeżyłem boleśnie, tym bardziej, że niezgoda w szeregach dawnego obozu wolnościowego doprowadziła do restauracji władzy wywodzącej się z PRL. Proste, gdyby nie nagonka na Wałęsę, Kwaśniewski nigdy by nie został prezydentem, a gdyby nie podział tej dawnej opozycji na wiele partii kanapowych, również SLD nigdy by władzy nie objęło. Nieco wówczas zwątpiłem w mądrość narodu, ale zjawisko restauracji obalonych w czasie rewolucji jest chyba historycznie zdeterminowane, że wspomnę Bourbonów po rewolucji francuskiej i Napoleonie, czy wcześniej Stuartów po Cromwellu. Po gwałtownych zmianach najwidoczniej zawsze pojawia się resentyment.

Żyłem więc przez kilka lat w rozdwojeniu między Wałęsą a braćmi Kaczyńskimi pod postkomunistycznym przewodnictwem, które jednak nie okazało się aż tak złe, jak się obawiałem. Czuję co prawda do teraz niechęć wobec tej opcji politycznej, ale ma ona korzenie w czasach Kwaśniewskiego jako szefa organizacji młodzieżowych i Millera przemawiającego w stołówce KC. Mam też w pamięci zatrucie propagandą Urbana wszystkiego, co mogło mieć jakiś sens. Mimo pragmatycznego spojrzenia, niechęć pozostaje.

Później miałem idealistyczną nadzieję na rządy POPiSu, ale ostatecznie zagłosowałem i na Lecha Kaczyńskiego, i PiS. Było to bardziej wymuszone niż spontaniczne, ale PO mnie nie przekonywała. Zmieniło mi się jednak po wejściu w sojusz Kaczyńskiego z Lepperem i Giertychem. Przyrzekłem wtedy sobie, że już nigdy na PiS nie zagłosuje, bo są zasady, których jednak się nie łamie. Może zresztą od tego czasu PiS zaczął stawać się partią populistyczną, której głównym celem było utrzymanie władzy, a może już wcześniej tak było, ale po prostu tego nie zauważałem. Upadek pierwszych rządów PiS przyjąłem więc z zadowoleniem. W sumie jednak nie miałem już żadnego ugrupowania, któremu bym ufał, co wyraziło się oddaniem głosu na partię Gamoni i Krasnoludków w wyborach samorządowych.

Najistotniejszy jednak przełom nastąpił w konsekwencji katastrofy smoleńskiej, przede wszystkim w wyniku następujących po niej wydarzeń. Mogłem jakoś zrozumieć pochówek pary prezydenckiej na Wawelu, w końcu to prezydent wolnego kraju ginący w katyńskiej symbolice, ale koszmar bzdur na temat zamachu i kult prezydenta, który przejdzie do historii tylko z powodu owej tragicznej katastrofy, ostatecznie mnie do ugrupowania teraz już tylko jednego Kaczyńskiego zniechęcił. A jednak nie zagłosowałem za reelekcją Komorowskiego i w drugiej turze wyborów z roku 2015 postawiłem na Dudę. Wykazałem się niewybaczalną głupotą, ale wydawało mi się, że jeszcze głupiej postąpię wspierając strażnika żyrandola. Okazało się, że zawsze może być jeszcze głupiej.

Ostatnie lata nie przyniosły nic sensownego, może poza uwydatnieniem postaw obywateli, co jest jakąś wartością w nie do końca jasnym politycznym krajobrazie. Pojawiło się dawne rozróżnienie my i oni, co niewątpliwie ułatwia opowiedzenie się po jednej stronie. Owszem, głupio mi, że przeciwko aktualnej władzy stoję po tej samej stronie co spadkobiercy PZPR i ONR, ale przynajmniej przeciwnik jest określony, a wymienione powyżej skrajności muszą mieć jeszcze większe poczucie schizofrenii.

Uwydatniły się też podziały światopoglądowe. Nie przeszkadzają mi osoby spod znaku LGBT, choć próby stworzenia przez nich dość dziwacznej ideologii wydają mi się śmieszne. Nie odmówię im jednak ani prawa do praw, ani polskości. Po prostu są i to trzeba zaakceptować. Mam całą masę zastrzeżeń do kościoła katolickiego i uważam, że monarchistyczno-hierarchiczna struktura stoi w sprzeczności z demokratycznym społeczeństwem. Jest jak dinozaur wśród małych jeszcze, ale już stałocieplnych organizmów i jeśli chce przetrwać, musi ewoluować. Rozumiem kobiety domagające się odpowiednich do ich roli w świecie praw, bo świat to nadal głownie męski i wypadałoby, żeby się jakoś równiej poukładał. Wałęsę nadal uważam za symbol polskiej drogi do suwerenności, podobnie zresztą jak Jana Pawła II, bez którego może by i tej suwerennej Polski nie było. Wściekliznę atakujących obie te historyczne postacie z różnych stron uważam właśnie za wściekliznę. Burzenie filarów, na których wspiera się obecna Rzeczpospolita musi skończyć się zawaleniem stropu. Może i te filary już nieco podniszczone, ale bez nich wszystko runie, więc raczej należałoby poddać je renowacji niż bezmyślnie niszczyć.

O całości własnych poglądów mógłbym napisać książkę i siłą rzeczy wszystkich ich tu nie przedstawię. Bezkrytycznie jednak nie dostrzegam w nich antypolskości. Nawet w kwestii ostatnio najbardziej gorącej czyli spodziewanego weta polskiego (niestety) rządu wobec prób powiązania unijnego budżetu z praworządnością. Ponoć to powiązanie ma naszą suwerenność ograniczać. Jakoś poza Polską i Węgrami nikomu z pozostałych państw UE takie zagrożenie nie przychodzi do głowy. Przystępując do Unii z części suwerenności już zrezygnowaliśmy, godząc się na wspólne widzenie i uznanie wartości nadrzędnych jak choćby demokracja czy prawa człowieka. Zgodziliśmy się, że to Unia ma te prawa gwarantować, więc obecne weto byłoby wymierzone właśnie w tę unijną nadrzędność. Hipotetycznie, co miałaby zrobić Unia, jeśli w którymś z krajów członkowskich doszłoby do przewrotu wojskowego, odstąpiono by od wyborów i założono obozy koncentracyjne? Przykład skrajny, ale żeby się nie pojawił, trzeba odpowiednio wcześnie reagować. Nasza suwerenność bardziej wydaje mi się zagrożona opozycją wobec innych krajów UE, bo grozi osamotnieniem i podatnością na wpływy ze wschodu znacznie dla nas niebezpieczniejsze niż zgoda na przestrzeganie unijnych wartości. Szczerze mówiąc, co do trwałości UE zawsze miałem wątpliwości, bo utrzymanie politycznej struktury złożonej z niemal trzydziestu bardzo różnych podmiotów zakrawa na niemożliwość. Sama idea jest jednak warta tego, by ją wspierać, bo alternatywa jest znacznie gorsza. Fantaści, którzy wierzą w możliwość istnienia Polski jako kraju z nikim nie stowarzyszonego są idiotami nieszkodliwymi tylko wtedy, kiedy nie mają wpływu na rzeczywistość. Z ich jednak strony trafia mnie oskarżenie o to, że głoszę antypolskie treści.

Wyobraziłem sobie jak by wyglądał ten kraj pod rządami takich obrońców suwerenności. Pewnie już by mnie zamknęli, może w jakiejś współczesnej Berezie, podobnie jak Mackiewicza w okresie międzywojennym. Może nie, bo za mały jestem na tak poważne represje, ale pewnie nie miałbym, gdzie pisać o swoich poglądach. Nie wiem, czy istniałyby nadal fora społecznościowe, możliwość prowadzenia blogów, pluralistyczne media i tym podobne narzędzia umożliwiające wolność słowa. Ktoś, może ta oskarżająca mnie oponentka, decydowałby, co jest propolskie, a co antypolskie. A jak antypolskie to wiadomo, śmierć wrogom ojczyzny. Niewiele by się zrobić dało, bo sądy byłyby już obsadzone przez władzę i sądziły w zgodzie z władzy życzeniem. Większość znajomych raczej by milczała, bo po co by się było wychylać? Wszak jakoś trzeba przetrwać.

Po tym zarzucie antypolskości po raz pierwszy od czasów komuny dostrzegłem realne zagrożenie. Pocieszające może tylko to, że gdyby ci suwereni zdobyli władzę, powyrzynaliby się nawzajem jak kiedyś Jakobini. Każdemu można by było wtedy zarzucić działalność antypolską i byłby to oręż w wewnętrznej walce o władzę już rządzących. Znamy to z przykładów oskarżający się o antyrewolucyjność bolszewików czy nocy długich noży z hitlerowskich Niemiec. Nie odmówię jednak polskości tym, którzy mi antypolskość zarzucają. Stąd mój smutek, bo to też Polacy.

Poczułem się trochę jak obywatel Piszczyk, który przypadkowo trafił w środek demonstracji różnych ugrupowań. W końcu z jednej strony krzyczał Na Kowno, z drugiej Żydzi na Madagaskar, a w efekcie został spałowany przez policję. Chaos okresu międzywojennego jakby zaczął nas dopadać ponownie.

Mamy pandemię. Dobrze, że to pandemia, bo przynajmniej można powiedzieć, że nie tylko u nas, że cały świat się rozchorował. Narodziło się nawet we mnie poczucie solidarności wobec całej ludzkości. Wszyscy cierpimy. Oczywiście są tacy, którzy mówią, że żadnego wirusa nie ma, że to ściema, że statyści udają chorych w szpitalach. Może i nie ma, ale na wszelki wypadek duszę się w maseczce na ulicy, z powodu zaparowanych okularów zderzyłem się nawet z latarnią, przeżywam dyskomfort w imię walki z czymś, czego nie widać, ale jest, bo ludzie chorują i umierają. Mam nadzieję, że przejdzie i po drodze mnie nie dopadnie. Egoista ze mnie. Na usprawiedliwienie mam jednak to, że pieniądze, które jako pracownik budżetówki miałem dostać przed świętami, pójdą na zakup szczepionek. Taki więc ze mnie altruistyczny egoista, ale nic nowego, jako palacz wspieram akcyzą służbę zdrowia od wielu lat.

Mimo pandemii na ulicach protesty. Zaczęło się od zaostrzenia prawa do aborcji, ale teraz już nie do końca wiadomo, o co idzie. W sumie każdy ma jakiś powód do protestu, więc z protestującymi wszystkim po drodze. Ale policja gazuje i bije, więc hajże na policję. Jak ten pies gryzący kij zamiast ręki demonstranci pomstują na policję, a nawet plują, a przecież wirus, więc to chyba broń biologiczna. Plucie jest już nie tylko obelżywe, ale i niebezpieczne. Zapluty karzeł reakcji ukazuje się jak widmo Szeli na weselu. Miałeś chamie złoty róg za chwilę zaśpiewa.

Nie tyle złoty róg, co wynegocjowany fantastyczny budżet unijny. Sam pan premier negocjował, ale teraz zamierza zawetować. Wygląda to na spory indywidualizm. Oryginalne posunięcie, no ale niebezpodstawne. I tak by nam przecież nie dali tego wynegocjowanego, bo nie jesteśmy praworządni. Trudno powiedzieć jesteśmy czy nie jesteśmy, bo tak do końca nie wiemy, co to praworządność, no bo kiedy mieliśmy się dowiedzieć? Za cara, za BBWR, za Niemca, za komuny? Zawsze byliśmy przeciwko tym czy tamtym nami wbrew nam rządzącym. Ostatnie trzydzieści lat to najwidoczniej za mało. Pokoleniowe nawyki pozostały, sami rządzimy więc buntujemy się przeciwko sobie.

No, ale jak się nie buntować? Wałęsa okazał się sprzedawczykiem i obalił komunizm z poparciem SB, papież Polak ukrywał pedofilię, znaleźliśmy się w kotle między lewactwem i postkomuną, a nacjonalizmem i neofaszyzmem. W dodatku wszędzie geje i lesbijki plus coś tam jeszcze. Ci z prawa wszystkich mniej na prawo uważają za lewaków, ci z lewa tych mniej na lewo mają za katoli i faszystów. Jak się w tym odnaleźć? Chaos. Próbuję rozmawiać z jednymi i z drugimi, z trzecimi też. Powiedzieli mi, że jestem antypolski, że proniemiecki, żem neomarksista, to jedni. Drudzy też nie lepiej, bo coś tam mówią o homofobii, o nierozumieniu światowej rewolucji, o zaściankowej mentalności. W sumie nie przeszkadza mi LGBT, wolę ich od ONR, zastanawiam się nad miejscem hierarchiczno-monarchistycznej instytucji kościoła w demokratycznym świecie, jestem za przynależnością do Unii Europejskiej, choć od początku myślę, że złożony z blisko trzydziestu podmiotów twór nie może się ostać. No więc chyba lewak jednak jestem. Ale nie chcę iść w jednym szeregu z pozostałościami komuny zacierającymi ręce, że wolnościowa opozycja zgnoiła Wałęsę i cieszącymi się z kruszenia mitu Jana Pawła II. Ale jak się wyrwać z takich kleszczy? Być sobą, to za mało.

Przydałby się ktoś mądry, ale mądrych nie ma. Głupcy mają swoją wizję mądrości, oczywiście głupią, bo innej mieć jako głupcy nie mogą. Uznają zatem, że wszystko, co nie jest głupie, jest antypolskie. Polskie jest za to disco polo i minister oświaty. Tak mówi TVP, a wiadomo, że jak coś mówią w Wiadomościach to tak jest. Jak Trybuna napisała, to tak było. Dziwne jakieś zbieżności. Faktycznie rządzi partyjny pierwszy sekretarz, prezydent i premier robią za figurantów, posłowie posłusznie przegłosowują każdą ustawę, jakbym miał deja vu, ale to ja niby jestem postkomunista.

Swoją antypolskość jakoś strawię. W końcu antypolscy są Tokarczuk, Miłosz, Szymborska, wytrzymam w takim towarzystwie. Gorzej byłoby w bogoojczyźnianej grafomanii. Kultura rzecz względna. Uczono mnie, że kultura jak pogoda, zawsze jest, tylko różna. Teraz widać jest różna. Właściwie zawsze była. Czekam na jakiego współczesnego Wilczka, który napisze już nie o traktorach zdobywających wieś, a niesieniu Europie światła prawdy. Za chwilę narodzi się drugi Kopernik. Wszystko przed nami, chaos coraz większy.

Większy, ale bywa zabawny. Nasze Słońce Narodu wymyśliło dwie sensowne ustawy. Znaczy jedną wymyśliło, drugą kazało zmodyfikować powołanemu ze swoich dobrych znajomych Trybunałowi Konstytucyjnemu. Bo czyż nie jest słuszna obrona życia nienarodzonych takoż położenie kresu barbarzyństwu hodowli zwierząt na futra oraz zabijaniu tychże w archaiczny sposób tylko z powodu koszerności żywności? I oto naród się zbuntował. Chłopi jak to chłopi zawsze niezadowoleni, ale baby? I wyszło niezadowolenie chłopsko-babskie. Zasmuciło się Słońce Narodu, chmurami zasnuło. Niedobrze przedobrzyć.

Cholerny relatywizm, diabli wiedzą, co dobre, co złe. Rzeczywiście, diabli pewnie wiedzą. We mnie jednak chaos. Tożsamościowo czuję się marnie, bo co mam odpowiedzieć tym, którzy oskarżają mnie o antypolskość? Jak odpowiem zgodnie z uczuciem, to mnie oskarżą o używanie wulgarnego języka i powiedzą, o patrzcie, wyszło z niego wreszcie to, kim jest naprawdę. Jak odpowiem inteligentnie, to nie zrozumieją i znowu mnie zwyzywają. Jak zacznę doradzać protestującej młodzieży, to i tak nie posłuchają, bo mają prawo do popełnienia własnych błędów i uczenia się na nich. Może zatem siedzieć cicho? Ale to woda na młyn wszelkich krzykaczy, o – powiedzą – zaniemówił ze strachu, wstydu, czy czegoś tam jeszcze. Impas, chaotyczny, ale impas.

Najgorzej, że trzeba w tym żyć. Spotykać się na co dzień z przedstawicielami różnych opcji i starać się dostrzec w nich zwyczajnych ludzi, a nie głosicieli takiej czy innej ideologii. Ludzie poza polityką i światopoglądem są zazwyczaj życzliwi, sympatyczni, tacy normalni. Tyle, że spotkania ograniczone, pandemia.

Coś ze mną nie tak
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
11 lis 2020
4 minut(y) czytania

Zastanawiam się, czy coś jest ze mną nie tak, skoro nie odczuwam żadnej potrzeby demonstrowania swojej polskości i patriotyzmu? Odkąd pamiętam, byłem Polakiem i nigdy mi nie przychodziło do głowy, że mogę być kimś innym. Nigdy nawet nie myślałem o emigracji, może poza krótkim epizodem z dzieciństwa, kiedy to marzyła mi się Australia, co mi przeszło po lekturze Tomka w krainie kangurów, bo jakoś nie lubię węży. Ponadto jak głęboko w przeszłość sięga pamięć rodzinna nikt z moich przodków nie miał obcego pochodzenia. Jestem Polakiem jak kot jest kotem, ryba rybą, ptak ptakiem, wygląda na to, że w sposób naturalny. Kot też nie demonstruje swojej kotowości, jest kotem i już.

Wyrastałem w polskiej kulturze, od dziecka karmiono mnie polską literaturą i historią, pilnowano mojej poprawności językowej zaszczepiono niechęć do Niemców i Ruskich. W młodości chyba byłem nacjonalistą. Zaznaczałem w atlasie granice Polski z czasów Jagiellonów, utożsamiałem się z uczestnikami wszystkich powstań, wierzyłem w nasze narodowe bohaterstwo, a i był czas, w którym mesjanizm też mi nie był obcy. W peerelowskiej Polsce czułem się może nawet trochę wyalienowany nie chodząc na pochody pierwszomajowe, nigdy nie opanowując rosyjskiej ortografii, wymyślając hasła typu – od Białegostoku do Władywostoku itp. Z kolegą stworzyliśmy nawet Ortodoksyjną Partię Emisariuszy Narodowych w skrócie OPEN, w której funkcjonowały komórki ARKA i ANKA odpowiednio Antyrosyjska Komórka Agresji i Antyniemiecka Komórka Agresji. W partii jednak wkrótce nastąpił rozłam i ja i kolega poszliśmy własnymi drogami. Ja chyba faszyzowałem, on bolszewizował, więc wspólnie się nie dało. W dzisiejszych czasach może byśmy zalegalizowali działalność, wówczas musieliśmy pozostawać w konspiracji.

Później studiowałem polonistykę, zostałem nauczycielem języka polskiego, przeczytałem cały kanon literatury polskiej i sporo więcej, co prawda literaturę innych nacji też znam nie najgorzej. Język polski zawsze był dla mnie jak powietrze i w tym języku pisałem i piszę do dziś tak, jak się oddycha. Ubolewam nawet nad tym, że bywa on choćby w tekstach piosenek wypierany przez angielszczyznę, ale cóż, takie mamy obecnie czasy, wymagające uniwersalnego przekazu językowego. Może zabrzmi to nieco pompatycznie, ale język polski to ja, czy może dokładniej ja to język polski, jestem językowym tworem polszczyzny, taką mam strukturę wewnętrzną. Podobnie jest z historią, choć z bezkrytycznego uwielbienia z czasów młodości przeszedłem na pozycje trzeźwo-krytyczne, znaczy przede wszystkim staram się zrozumieć.

Kiedy więc spojrzę na swoją przeszłość i korzenie powinienem teoretycznie maszerować w szeregach wykrzykujących hasła o wielkiej Polsce i tym podobne. Dlaczego więc nie mam takiej potrzeby? Dlaczego takie marsze mnie w jakimś sensie brzydzą jak niegdyś pochody pierwszomajowe? Odstręcza mnie głównie sztuczność, powierzchowność, brak osadzenia wielkich słów w naszej skromnej rzeczywistości. Nacjonalizm i wszelkie teorie narodowościowe uważam za zakończony już etap historii. Trzeba było przez niego przejść dla utrwalenia narodowej tożsamości, ale kiedy została już ona utrwalona, pora na inne myślenie, bardziej otwarte na świat. Utożsamienie z narodem budzi się we mnie autentycznie głównie przy okazjach sportowych. Kibicuję naszym reprezentantom, mecze czy igrzyska budzą we mnie prawdziwe emocje, wygrywam i przegrywam wspólnie z naszymi. Nic z tego nie czuję podczas świąt narodowych. Nie wiem, może powinienem? Może to właśnie ten powinnizm mnie zniechęca?

Szanowany przeze mnie, mimo diametralnie odmiennych poglądów, Lech Makowiecki zadaje ostatnio pytanie, czy w chwili obecnej jesteśmy gotowi umierać za Polskę. Ogólnie odpowiem, że tak, gdyby zachodziła taka potrzeba. Młodzież tłumnie poszłaby w dym, jak w czasie niedawnych protestów przeciwko zaostrzeniu przepisów antyaborcyjnych. Ale samo pytanie jest postawione niewłaściwie. Nikt przy zdrowych zmysłach za nic umierać nie chce. Jeśli więc zaszłaby potrzeba za Polskę i ideały lepiej byłoby walczyć i w stanie wyższej konieczności raczej zabijać niż umierać. Nie jestem, człowiekiem walki, ale kiedy nie mam wyjścia, zwykle się nie poddaję tylko bronię. Patriotyzm wiązany z martyrologią budzi moją niezgodę. Czy jakiś zabity żołnierz wygrał kiedyś bitwę? – Miał powiedzieć generał Patton. Bardziej to może skomplikowane, ale w ostateczności prawdziwe. Myślenie o tym jak to pięknie i szlachetnie polec za Ojczyznę jest w swojej istocie zgubne. Właściwe jest zastanawianie się jak zwyciężyć. Mit bohaterskiego, walczącego do ostatniego naboju powstańca jest w gruncie rzeczy szkodliwy, bierze się z niewiary, że można wygrać.

Nasze czasy są może ciekawe i niespokojne, ale przynajmniej w tej części świata omijają nas wojny. Wojna to głównie bałagan i zniszczenie, więc chwała Bogu, że pokoleniu lat pięćdziesiątych udało się jakoś jej uniknąć. Oby udawało się nadal. Urodziłem się i dorastałem w zniewolonym kraju. Czułem prawdziwą radość z odzyskania suwerenności, z wyzwolenia się z kłamstw i pustosłowia, chorego myślenia, wewnętrznej konspiracji, trudu oddychania zatrutą atmosferą. Jeśli dzisiaj coś z tamtych czasów powraca w takiej czy innej formie, instynktownie temu się sprzeciwiam. Kłamstwo nie jest przypisane do jednego konkretnego ustroju i do jakiejś jednej ideologii. Jeśli ci, którzy je pokonali, wchodzą w buty poprzedników, to nie jest to dobre, to nie o to w walce z kłamstwem chodzi, cele nie uświęcają środków. Jak w słynnej pieśni Kaczmarskiego śpiewacy zbyt często pozostają sami, a mury znowu rosną.

Przez trzydzieści lat Polski suwerennej nie wypracowaliśmy jakiegoś ogólnie akceptowanego sposobu obchodzenia święta Niepodległości. Próby znalezienia jakiegoś rozwiązania w stylu czekoladowego orła nie przyjęły się. Przyjął się marsz, na którego czele stoją przedstawiciele filozofii trudnej do sprecyzowania. Jesteśmy wolni i niepodlegli i szukanie na siłę jakiegoś wroga czy zagrożenia jest nieproduktywne. Jest z tym trochę tak, jak z chodzeniem w niedzielę do kościoła i nagminnym grzeszeniem w dni powszednie. Pójdę, pokrzyczę, pomacham flagą i napełnia mnie duma z bycia patriotą. Nie czuję tego. Nie jestem jednak wobec tego narodowego święta obojętny i właśnie dlatego piszę to, co piszę. Wolałbym jednak, żeby to był dzień refleksji nad naszą historią, świadomością, tożsamością narodową. Tego jest dla mnie zbyt mało.

Urodziłem i wychowałem się w kraju zniewolonym, żyję obecnie w kraju podzielonym. Ten podział nie jest niczym nowym, bo rzadko kiedy najpierw Rzeczpospolita a potem Polska były jednomyślne. Podziały nie są złe, bo nadają światu dynamikę, ale bywają bolesne. Mnie boli przede wszystkim to, że nie umiemy się dogadywać, że pozostajemy w niszczącej walce o jakieś drobiazgi, o sprawy, które spokojnie mogą obok siebie współistnieć, o idee, które w rzeczywistości sprowadzają się do walki o władzę, wpływy, pieniądze.

Międzywojenne różne koncepcje Polski Piłsudskiego i Dmowskiego były jakoś tam przynajmniej klarowne. Dziś należą już do historii, bo zmieniło się w tym kraju właściwe wszystko. Ideologów na miarę wymienionych jednak dziś nam brakuje. Trudno tę naszą rzeczywistość poukładać. Nie mogę się utożsamić z ideami narodowymi, które uważam za archaiczne, ale przeciwstawiając się im nagle znajduję się w towarzystwie dawnych budowniczych PRL, z którymi też mi zupełnie nie po drodze. Nie jestem nacjonalistą, ale kosmopolitą czy internacjonalistą również nie. Skoro nie umiem się opowiedzieć po żadnej ze stron, trzymam się strony własnej. Nasza rzeczywistość przynajmniej na indywidualizm pozwala, to już coś.

O prześladowaniu Murzyna
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
14 sie 2020
2 minut(y) czytania

Rada Języka Polskiego uznała słowo Murzyn za obarczone negatywną konotacją i zaleciła wystrzeganie się jego używania. Nie wszyscy językoznawcy są co do tego zgodni, a mnie wydaje się, że to działanie nieco na wyrost.

Język jest tworem żywym, ewoluuje, a słowa zmieniają znaczenie. Kiedyś choćby słowa kutas czy pierdolić nie miały negatywnej konotacji, a dzisiaj uważamy je za wyrazy brzydkie czyli wulgarne. Dorotka kiedyś była określeniem prostytutki, a dziś nikt nie ma takich skojarzeń. Wydaje mi się, że murzynowi czy Murzynowi może być najbliżej do Alfonsa, które to szlachetne imię założyciela zakony redemptorystów pod wpływem sztuki Aleksandra Dumasa syna Pan Alfons zaczęło być używane jako określenie sutenera. Murzyn też był neutralny. Jest też rozróżnienie między murzynem pisanym małą literą i Murzynem pisanym dużą. Ten mały murzyn to potocznie ktoś od czarnej roboty, ten duży jest określeniem rasy. Trochę podobnie jak Żyd - nazwa narodowości i ten z powiedzenia, pożycz, nie bądź żydem, względnie staropolski żyd czyli kleks. Dziś już się kleksów nie robi. Możliwe jednak, że Murzyna czeka los Kacapa czy Szwaba, czyli obraźliwych określeń naszych sąsiadów.

Rzeczywiście jednak obecnie chyba mamy w tym coś w rodzaju poprawnościowej kalki kulturowej, to znaczy przeniesienia znaczenia dawnego nigger określającego czarnucha w Ameryce. Właśnie jednak czarnucha, który i u nas jest obraźliwy. Może się jednak Murzyn obroni, bo jest dość wygodną nazwą dla czarnoskórych mieszkańców Afryki. Ogólnie jednak można obserwować zacieranie się słownictwa związanego z rasami i dzieje się to nie tyle w ramach walki z rasizmem, co z mniejszej wagi, jaką obecnie przywiązujemy ogólnie do koloru skóry.

Przytoczę jednak zdanie, które kiedyś mój ojciec zadał mi do napisania w ramach ćwiczeń ortograficznych. Było tak charakterystyczne, że pamiętam do dziś, brzmiało: na trotuarze leżał Murzyn, który tarzał się i rzucał jarzynami w idących chodnikiem przechodniów. Zdanie miało swoją niewątpliwą wartość dydaktyczną, ale też niechcący obrazowało stosunek pokolenia urodzonego przed wojną do Murzynów jako takich. Sam nie uważam Murzyna za słowo obraźliwe, ale jakieś tam negatywne konotacje ono posiada.

Podobno też martwią się obywatele polscy o nazwisku Murzyn. Jest ich podobno sporo i głupio się im może być teraz przedstawiać. Co do nazwisk, to istnieje możliwość ich zmiany. Było tak z dość często spotykanym nazwiskiem Fiut. Na marginesie w slangu amerykańskim używane jest słowo johnson na określenie męskiego członka. Nie słyszałem jednak o zmienianiu tego dość popularnego w Stanach nazwiska. Może trochę jest tak z Murzynem jak z powiedzeniem na kobietę baba. Niby nie obraźliwie, ale nieelegancko.

O kształcie języka, a zwłaszcza słownictwie decyduje nie tyle jakieś ciało akademickie, a uzus, czyli powszechność używania. W tym względzie język bywa niepoprawnie demokratyczny. Efekty zaobserwujemy więc za jakieś dziesięć, dwadzieścia lat. Przekonamy się, czy Murzyn nadal będzie Murzynem.

76 lat po powstaniu
Zdjęcie autora: Stagecoach
Stagecoach
8 sie 2020
6 minut(y) czytania

Zbliża się 76 rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. Zawyją syreny, patrioci odpalą race i słychać będzie – chwała bohaterom. Niby wszystko w porządku, ale zawsze mam wtedy mieszane uczucia. Część z tych odpalających o powstaniu wie tyle co nic. Rocznica jest dla nich okazją, żeby coś tam zademonstrować. Może niektórych obrażam, ale takie a nie inne wrażenie mam nieodparte.

Rocznicę 1 sierpnia obchodziłem od dziecka. Polegało to głównie na zapalaniu zniczy w miejscach straceń, których w Warszawie nie brakuje. Niewiele osób wtedy to robiło, więcej zniczy było 1 listopada w powstańczych kwaterach na cmentarzach, ale pamiętam, że harcerze wystawiali warty.

Cała moja rodzina była w czasie powstania w Warszawie. Ojciec długo się nie nawalczył, bo na Pradze skończyło się już trzeciego dnia, ale rodzina ze strony mamy dotrwała do połowy września, kiedy to upadło Powiśle i mieszkańcy trafili do obozu w Pruszkowie, a potem na podczęstochowską wieś. Nie wszyscy, dziadek trafił do obozu, z którego już nie wrócił. Nie miałem szczęścia go poznać. Wychowano mnie jednak w kulcie dla powstania i powstańców, no, tylko babcia nie mogła Borowi Komorowskiemu darować śmierci dziadka. Czasy, w których dorastałem, nie były dla powstania przychylne. Mówiono głównie o niepotrzebnych ofiarach, nieodpowiedzialności polityków rządu londyńskiego itp. Oczywiste było, że się przeciwko takim ocenom buntowałem. Zwalałem winę na ruskich, którzy stali za Wisłą i powstańcom z pomocą nie przyszli. Z biegiem lat, a takoż liczbą przeczytanych lektur, moje bezkrytyczne widzenie powstania zaczęło się zmieniać.

Dziś uważam, że było tragedią w klasycznym greckim rozumieniu, czyli taką, której uniknąć się nie dało, bo przeznaczeniu nie mogli się przeciwstawić nawet bogowie. Było tragicznym kresem II Rzeczypospolitej, finałem jej dwudziestoletniej niepodległości, której na dłużej nie dało się obronić. Można tu mówić o błędnej polityce Becka, która doprowadziła do osamotnienia Polski w roku 1939, ale po prawdzie to Beck zrobił, co mógł. A mógł niewiele. Oszukał przynajmniej Anglików i Francuzów zmuszając ich do wypowiedzenia wojny Niemcom. Po niespełna roku Francja skapitulowała, a Anglików uratowało tylko wyspiarskie położenie i niezrozumiała do dziś decyzja Hitlera o powstrzymaniu ataku pod Dunkierką. No, oczywiście też polscy piloci w bitwie o Anglię.

Międzywojenna Polska w kleszczach niemiecko-rosyjskich robiła, co mogła. Pewnie mogła więcej, ale i tak na niewiele by to się zdało. Paktowanie z Hitlerem czy Stalinem większego sensu nie miało, polityka appeasamentu prowadzona głównie przez Francuzów i Anglików sprowadzała się do tego, żeby dać Niemcom wszystko, czego tylko zechcą, byle mieć spokój. Polska była w to zaspokojenie niemieckiego apetytu wliczona tak jak Austria czy Czechosłowacja. II Rzeczypospolita mocarstwem nie była, choć się tak może i niektórym nie wydawało. Od śmierci Piłsudskiego nie znaleziono jakiejś sensownej koncepcji ustrojowych i tak do końca nie było wiadomo, jaki właściwie porządek w kraju ma panować. W niejakim zaślepieniu wierzono w naszą potęgę militarną, co zaowocowało debilnym zajęciem Zaolzia w czasie likwidacji Czechosłowacji, czego głupotę można porównać chyba tylko ze sprowadzeniem Krzyżaków przez Konrada Mazowieckiego. Mit potęgi rozwiał się we wrześniu 1939 roku, kiedy to poniosło klęskę nie tylko militarnie słabsze od Niemców polskie wojsko, ale także przestarzała doktryna wojskowa, mentalność z okopowej I wojny i przekonanie, że my tę wojnę wygramy. Klęska wrześniowa była szokiem, ale nauczyła nas niewiele. W powstaniu warszawskim popełniono te same błędy.

Było źle przygotowane wojskowo, a w ogóle nieprzygotowane dyplomatycznie. Łatwo to co prawda mówić z dzisiejszej perspektywy, ale zupełny brak rozeznania władz londyńskich tudzież jeszcze większa nieświadomość władz państwa podziemnego są z dzisiejszej perspektywy porażające. Decyzja o wybuchu powstania została podjęta w sytuacji zbliżającej się do Warszawy Armii Czerwonej. Tu specjalnych złudzeń nie było, spodziewano się, że Sowieci zainstalują w Warszawie PKWN (powstał 22 lipca), że Armia Krajowa zostanie rozbrojona, tak jak po zdobyciu Wilna, a jej przywódcy aresztowani i wywiezieni w głąb Rosji. Przedwojenna Polska londyńska dla Stalina już nie istniała, Katyń nie był przypadkowym nieporozumieniem, a elementem likwidowania polskości jako zjawiska politycznego. Nawet myślenie, że da się w Warszawie zająć kilka budynków i utrzymać je do wkroczenia Rosjan było utopijne. Nawet, gdyby się udało, to i tak historia potoczyłaby się wytyczonym już torem. Pewnych rzeczy jednak jakby zupełnie nie zauważano. Przede wszystkim Stalin chyba rzeczywiście nie zamierzał atakować Warszawy. Raczej, tak jak to zrobił, chciał zebrać siły na linii Wisły z komfortowym zachowaniem zdobytych już wcześniej przyczółków. Interesowała go wtedy głównie możliwość skierowania się na południe, co też się stało i pozwoliło zająć kraje na południe od Polski przed zachodnimi aliantami. Warszawa była dla Stalina jakimś nic nie znaczącym miastem, które i tak Sowieci by zajęli, tylko że nieco później. Wybuch powstania był dla Stalina zaskoczeniem i z początku nie przywiązywał do tego zdarzenia wagi. Sowiecka propaganda co prawda do powstania warszawiaków wzywała, ale była raczej obliczona na późniejsze twierdzenie, że Polacy sami nie walczyli, co Stalin władzom w Londynie zarzucał, a co miało być chyba przygrywką do wcielenia Polski do Związku Sowieckiego. Pewnie o takie wcielenie PKWN miał wcześniej czy później poprosić. W ostateczności Stalin uznał zapewne, że likwidacja sił powstańczych rękami Niemców jest dla niego niespodziewanym darem od losu. Rosjanie tak czy siak do Warszawy we wrześniu wkraczać nie zamierzali, ale Bór Komorowski i reszta władz państwa podziemnego o tym nie wiedziała. Na odruch sumienia u Sowietów raczej liczyć nie można było.

Drugą ważna kwestią była ocena sił niemieckich. Trudno powiedzieć, może liczono, że oddadzą broń tak jak w 1918 roku? Może nie było to liczenie takie zupełnie bezpodstawne, bo przecież 20 lipca 1944 miał miejsce zamach na Hitlera i mogło się zdawać, że III Rzesza pęka od środka. Niestety, nie pękła, a Hitler szybko się pozbierał. Niemcy byli nadal silni, podobnie jak w źle oceniającej ich siły wrześniowej operacji Market-Garden, w której zmarnowano siły spadochronowej brygady generała Sosabowskiego. Postulował on zresztą zrzucenie tych spadochroniarzy w Kampinosie, co raczej z przyczyn technicznych było niewykonalne. Niemców przecież jeszcze w grudniu było stać na ofensywę w Ardenach nim ostatecznie zostali złamani. O szykującym się w Warszawie wybuchu Niemcy też wiedzieli. Armia Krajowa była dość dobrze zinfiltrowana przez niemiecki wywiad i w jakim sensie trzymana pod kontrolą. Na kilkanaście dni przed 1 sierpnia Niemcy umocnili strategicznie ważne punkty w Warszawie i wycofali żołnierzy z miejsc mniej istotnych. Dla nich najważniejsze było utrzymanie mostów i tras przechodzących przez miasto z zachodu na wschód. Jak piszą niemieccy historycy – panicznie się bano połączenia sil powstańczych z sowieckimi, stąd priorytetem było też odcięcie powstańców od Wisły. W momencie, kiedy udało się osiągnąć te cele pozwolono powstaniu dogorywać do października i honorowo skapitulować. Wrogiem była Armia Czerwona, Armia Krajowa co najwyżej pewną niedogodnością. Niemcy powstańczą Warszawę pacyfikowali metodycznie i pewnie by zrobili to szybciej, ale główne ich siły miały inne zadania.

Powstańcy na taką bitwę nie byli przygotowani ani militarnie, ani mentalnie. To miał być kilkudniowy zryw i działano tak, jakby Warszawa była jakimś miejscem oderwanym zupełnie od teatru wojennego i wszystkich jego powiązań i struktur. Jednym słowem – hura. Co prawda trzeba też by było zrozumieć ówczesną mentalność. Dzisiaj liczy się życie każdego żołnierza, dba się o unikanie strat lub ich minimalizowanie. Wówczas polec za Ojczyznę było największym zaszczytem, a dowódcy ze stratami liczyli się tyle o ile. Stąd masakry podczas powstańczych ataków na lotnisko czy w późniejszej fazie powstania na pociąg pancerny przy Dworcu Gdańskim. Taką taktykę atakowania masą ludzką stosowali również Sowieci, ale oni się z życiem swoich żołnierzy nie liczyli zupełnie. Było to jednak wpisane w ówczesną taktykę wojenną i uważano, że tak być powinno. Bardzo istotną słabością powstańców był też brak łączności, co doprowadziło do podzielenia sił powstańczych na zgrupowania w poszczególnych dzielnicach bez możliwości współdziałania. Odkryto co prawda możliwość łączności kanałowej, ale trudno było w ten sposób koordynować ataki i niewiele z nich wynikało. Niemcy rozprawiali się z dzielnicami po kolei, aż przykro o tym myśleć.
Nie pomyślano też o mściwej furii z jaką zwłaszcza w pierwszych dwóch tygodniach powstania Niemcy potraktowali ludność cywilną. Rzezie Ochoty i Woli były niewyobrażalne, ale mając w pamięci warszawskie getto można było się ich spodziewać. Oczywiście przyjście z pomocą mordowanej masowo ludności było niewykonalne. Późniejsze zrównanie miasta z ziemią też raczej nie przychodziło nikomu do głowy. Trudno jednak było wejść w chorą głowę Hitlera.

Można odnieść wrażenie, że dowództwo powstańcze nie miało ogólnego planu walki. Oddziały miały, owszem, przydzielone w momencie wybuchu zadania, ale większości celów nie udało się osiągnąć i niemal od razu zaczęła się obronna walka o przetrwanie.
Powstanie skończyło się honorową kapitulacją, ale pochłonęło blisko 20 tysięcy zabitych powstańców i od 200 do 250 tysięcy ofiar wśród ludności cywilnej. Pozostali mieszkańcy Warszawy zostali z miasta wywiezieni gdzieś w Polskę, a niemal całe miasto metodycznie zburzono. Czy więc było warto?

Patrząc racjonalnie, nie było warto. Ale czy można było inaczej? Można dzisiaj mnożyć różne teorie, ale z tamtejszej perspektywy wszystko wyglądało inaczej. Nadzieja na odzyskanie wolności i przegonienie Niemców ze stolicy była ogromna. W pierwszych dniach przynajmniej, potem była już tylko walka o przeżycie, względnie, jak wspominał jeden z powstańców, o mającą jakiś sens śmierć. Może jedyną realną korzyścią płynąca z powstania było to, że jednak nie zostaliśmy republiką radziecką. Nie można już było Polakom zarzucić, że nie walczyli, może też się i Stalin zreflektował, że z Polakami trzeba inaczej i zostawił nam w pełni zależną od sowietów państwowość. Tak czy inaczej powstanie warszawskie było ostatnią bitwą II Rzeczypospolitej. Mitologizujemy je dzisiaj i nie chcemy pamiętać o realiach. Oczywiście bohaterom powstania należy się pamięć, ogromny szacunek i wdzięczność za poświęcenie. Powstańcze bohaterstwo zawsze będzie natchnieniem dla pokoleń i niejakim zobowiązaniem wobec walczących, ale i wobec bycia Polakiem. Tacy nieracjonalni bywamy i pewnie zawsze będziemy. Obyśmy tylko wyciągali z naszej historii właściwe wnioski.